İngilizler Menderes'in sağ kurtulduğu kazayı unutmadı

LONDRA (AA) - GÜRHAN KARTAL/TAYFUN SALCI - İngiltere'de Adnan Menderes'in 60 yıl önce sağ kurtulduğu uçak kazası bölge sakinlerinin hafızasındaki yerini koruyor.

Türkiye'nin 9. Başbakanı Menderes'in, Kıbrıs müzakereleri için gittiği İngiltere'de 17 Şubat 1959'da Londra'nın Gatwick havalimanına 4,5 kilometre kala Surrey bölgesindeki Newdigate köyü yakınlarında ormanlık bir alana düşen Türk Hava Yolları uçağından sağ kurtulması bölge sakinleri tarafından hala hatırlanıyor.

Uçağın düştüğü mevki Jordan's Wood'da AA muhabirine konuşan Newdigate Yerel Tarih Derneği Başkanı John Callcut, kaza sırasında 11 yaşında olduğunu söyledi.

Olayı bugün gibi hatırladığını anlatan Calcutt, kazanın uluslararası medyanın bütün dikkatini bölgeye çektiğini kaydetti.

Calcutt, Menderes'in dönemin İngiltere Başbakanı Harold Macmillan ile Kıbrıs meselesini görüşmeye geldiğini belirterek, "Ardından da Yunanistan Başbakanı ile buluşacaktı. Çok önemli bir toplantı için geliyordu. Kazanın ardından bu tabii ki bütün manşetlerde yer aldı." diye konuştu.

Kaza sırasında bölgede yoğun sis olduğunu belirten Calcutt, Menderes'in de içinde olduğu Sev adlı uçağın ağaçlık bölgeye düştüğünü ve Menderes'in bölgedeki çiftçilerin yardımıyla alevler içindeki enkazdan çıkıp uzaklaştığını anlattı.

Calcutt, bölgede yaşayanların bir gürültü duyduğunu belirterek, "Bölge sakinlerinden Tony and Margaret Bailey bir gürültü duymuşlar. Tony evden çıkıp arabasına atlamış ve doğruca olay yerine sürmüş. Sisin içinden 3 kişinin geldiğini görmüş. Biri Menderes'miş." ifadelerini kullandı.

Bailey çiftinin kaza sonrasında aralarında Menderes'in de bulunduğu 3 kişiyi evlerine götürdükleri ve hemşire olan Margaret Bailey'nin ilk müdahaleyi yaptığını dile getiren Calcutt, Menderes'in daha sonra aileyi Türkiye'ye davet ettiği bilgisini de paylaştı.

Kazanın bölge tarihinin en önemli olayları arasında yer aldığına vurgu yapan Calcutt, başkanlığı yaptığı dernek için yazdığı kitabından da olaya bir bölüm ayırdığını kaydetti.

- Menderes'e yardım eden hemşire Bailey AA'ya konuşmuştu

Hemşire Margaret Bailey, daha önce AA muhabirine verdiği röportajda, kazadan kurtulan ve eve götürdükleri 3 kişinden birinin başbakan olduğunu bilmediğini söylemiş ve olayı şu ifadelerle anlatmıştı:

"Şoktaydılar, pek konuşmuyorlardı. Dolayısıyla onlara soru sormadım, sadece rahatlamalarını sağladım. Onlara battaniye verdim ve sandalyeye oturmalarını sağladım. O sırada (Başbakanlık Özel Kalem Müdür Muavini Şefik) Fenmen Türkiye Büyükelçiliği'yle irtibata geçti ve bu ana kadar bu kişilerden birinin Türkiye'nin Başbakanı olduğunu anlamadım. Yaklaşık 1 buçuk saat evimizde kaldılar."

Olayın ardından Menderes'in davetiyle 1959 Ağustos'ta Türkiye'ye geldiklerini ve ülkeyi çok beğendiklerini anlatan Bailey, 1961'de ise Menderes'in asılmasını çok büyük üzüntüyle öğrendiklerini dile getirmişti.

Bailey, "Haberi öğrendiğimizde çok çok üzüldük. Eşim, Menderes'in ölümünün ardından ailesine bir mektup yazdı. Çok etkilenmişti ve çok üzülmüştü. Menderes çok kibar ve samimi bir insandı." ifadesini kullanmıştı.

- Kaza

Menderes ve beraberindeki heyet, 17 Şubat 1959 tarihinde Londra'da yapılacak Kıbrıs görüşmelerine katılmak için Ankara Esenboğa Havalimanı'ndan yola çıktı. Viscount tipi dört motorlu "Sev" isimli uçak, önce yakıt ikmali için İtalya'nın başkenti Roma'da mola verdi, daha sonra ise Londra'daki Heathrow havaalanına hareket etti. Ancak yoğun sis nedeniyle uçağın Heathrow havaalanına inişine izin verilmedi. Uçağın önce Paris'e indirilmesi planlandı, ardından Londra'nın 40 kilometre güneyindeki Gatwick havaalanına yönlendirildi.

Ancak "Sev" uçağı yine yoğun sisin etkili olduğu Gatwick havaalanına yaklaşık 5 kilometre kala Surrey bölgesindeki Newdigate köyü yakınlarında ormanlık bir alana düştü. Ağaçlara çarpan uçağın iki kanadı koptu ve ters döndü. Uçakta bulunan 8 mürettebattan 5'i, 16 yolcudan ise 9'u hayatını kaybetti.

- Dönemin AA Genel Müdürü de uçaktaydı

Başbakan Adnan Menderes kazadan hafif yaralanarak sağ kurtuldu ancak aralarında dönemin Anadolu Ajansı Genel Müdürü Şefik Arzık, Basın-Yayın ve Turizm Bakanı Server Somuncuoğlu ve Başbakanlık Özel Kalem Müdürü Muzaffer Ersü'nün de bulunduğu 14 kişi hayatını kaybetti. Kaza, Türkiye'nin yanı sıra İngiltere gündeminin de ilk sırasına oturdu.

- "Menderes Mucizesi"

18 Şubat 1959 tarihli İngiliz gazetelerinin çoğunun uçak kazasını manşete taşımış ve haberi ile Menderes'in fotoğraflarıyla servis etmişti.

Daily Mail gazetesi kazayı "Menderes Mucizesi" manşetiyle, Daily Herald gazetesi "Barış uçağında dehşet: 12 ölü", Manchester Guardian gazetesi "Menderes uçak kazasından sağ kurtuldu", Daily Telegraph gazetesi "Menderes kazadan sağ kurtuldu", Daily Mirror gazetesi ise "Uçak kazasında 12 kişi ölürken, Türk Başbakanı kurtuldu" başlıklarıyla duyurmuştu.

Daily Mail gazetesi haberinde, kaza olduktan hemen sonra olay yerine giden kişilere, enkazdan çıkarak, yanında duran Menderes'in, "Ben Türkiye'nin Başbakanıyım. İçeride başkaları da var. Lütfen onlara yardım edin" ifadelerine yer vermişti.

- Menderes, Londra Anlaşmasını hastanede imzalamıştı

İngiliz basını kazanın hemen ardından 19 Şubat 1959 tarihinde imzalanan ve "Kıbrıs Cumhuriyeti'nin bağımsız bir devlet olarak 16 Ağustos 1960 tarihinde kurulmasını" sağlayan Londra Anlaşmasına da sayfalarında yer vermişti.

20 Şubat 1959 tarihli Daily Mail gazetesi "Başucu Anlaşması" başlığıyla manşetten duyurduğu haberinde, "Menderes'in uçak kazası nedeniyle tedavi gördüğü Londra kliniğindeki odasında dönemin İngiltere Başbakanı Macmillan ile Yunanistan Başbakanı Constantine Karamanlis ile Londra Anlaşması'na imza attığını" aktarmıştı.

Gazete ayrıca, hastanedeki odasında başucunda Kıbrıs görüşmelerine ilişkin kalın dosyalar bulunan Menderes'in bunları okumak için yakın gözlüğü siparişinde bulunduğu, çünkü gözlüğünün uçak kazası sırasında kırıldığı detayını da paylaşmıştı.

Londra'nın güney batısındaki Brookwood Türk Hava Şehitliği'nde, üzerinde kazada hayatını kaybedenlerin isimlerinin yazılı olduğu bir anıt bulunuyor.