İnternetin dilimize etkisi: Gelişme mi, yozlaşma mı?

Rick T Cartman / Mynet Haber

Mevzu aslında internetin telefonlarımıza girmesinden çok önceye, SMS günlerimize dayanıyor.

Kontörlü günlerimizi hatırlıyor musunuz? Kontörümüz bittiğinde 13 defa çaldırmanın ‘Seni Seviyorum’ anlamına geldiği, yanlışlıkla 1 tane fazla çaldırırsak başımıza iş açtığımız günleri…

Telefonlarda mesaj atarken belli bir karakter sınırını geçtiğimizde, ikinci SMS için kontör harcamış oluyorduk; bu yüzden fazla karakter sayılan Türkçe harfleri dikkatli kullanmak durumundaydık. Kelimeler arası bıraktığımız boşluklarda revizyona gittik. Duygularımızı uzun uzun yazmak yerine noktalama işaretlerinden suratlar ürettik, nihayet her şeyi tek SMS’e sığdırmayı başardık.

Akıllı telefonlar icat oldu, kontör problemimiz sona erdi. Ama bu alışkanlığımıza devam ettik.

Sebep eski alışkanlıklarımız mı? Peki SMS dönemine şahit olmayan 2000’ler çocuklarına ne demeli?

Kelimeleri farklı yazıyoruz, konuşurken yeni kelime grupları kullanıyoruz. Her şeyi uzun uzun anlatmak geride kalıyor. Belki zamanımız yok, belki Twitter’ın 140 karakter sınırlaması son 10 yıldır sms tutumluluğumuzun yerini aldı. Ancak dillerde yüzyıllar boyu süregelen evrimleri ele alırsak, bunun da bir değişim süreci olduğunu görebiliriz.

Gerçek şu ki; diller de evrim geçiriyor.

1859 yılında Charles Darwin tarafından ortaya atılan evrim teorisi, başarılı nesillerin farklılaşarak yaşamını sürdürebildiklerine dayanıyordu. Dillerdeki bazı kelimelerin doğal seçilim yoluyla yok olduğunu, bazılarının geçerliliğini koruduğunu, bazı yeni kelimelerin de eskilerinden yavaşça farklılaşarak oluştuğunu söyleyebilir miyiz?

Örneğin, tamamen günümüz bilişim teknolojisinin bir ürünü olan selfie, sosyal medya kanallarında İngilizce’de ‘öz, kendi’ anlamına gelen _'self’ten türetilen bir kelimeydi; 2013 yılında Oxford İngilizce Sözlüğü’ne resmi olarak eklendi. Hattâ Türk Dil Kurumu da 2014 yılında kelimeyi ‘özçekim’_ olarak sözlüklere dahil etti.

Bunun yanı sıra artık kimse ‘temiz kalpli’ yerine, eski Türkçe’deki 'safredun' kelimesini de kullanmıyor. Veya Eski Türkçe’de ‘yemek yemeye düşkün’ anlamına gelen ‘şikemperver’ kelimesini bugün kullandığınız an, Türk Futbolu ve 3 Temmuz sürecinden bahsettiğiniz sanılabilir.

Çağ ile beraber bazı kelimeler kayboldu, bazıları değişti, bazıları ortaya çıktı. Yazı ve konuşma dilimizde internet ile birlikte yaşanan bu değişim belki tam anlamıyla bir gerileme, yozlaşma anlamına gelmiyordur; değişimlerin bir kısmı ‘gelişim’ olarak da nitelendirilebilir.

Dildeki doğal seçilimin en büyük sebebi: Akıllı telefonlar.

Pittsburgh Üniversitesi’nde dil bilim profesörü olan Lauren B Collister, akıllı telefonların ulaşılabilirliği sayesinde internetteki tüm kısaltma ve yeni kullanımların konuşma diline de yansıdığı kanaatinde. Restoranın adresine internetten bakmıyoruz, ‘telefondan bakıyoruz.’ Çünkü ‘telefon’, bu yeni dünyanın elimizdeki fiziksel hali.

Ayrıca geçmişteki ‘kelime türetme’ eylemimiz bir üst aşamaya da geçti. Eskiden objeleri marka isimleriyle anar, o objenin alışılageldik isminin o markanın ismi olmasını sağlardık. Kağıt peçete yerine selpak, jean yerine kot gibi. Artık isimlendirme kısmını geçtik, direkt fiil olarak da kullanabiliyoruz. En açık örneği ile; ‘Google’lamak’ gibi...

Farklı platformların, dillere farklı etkisi oluyor.

Whatsapp ve Facebook Messenger gibi anlık mesajlaşma platformlarında, o anki histerik keyif halimizi uzun uzun cümlelere dökmek yerine, ‘lskgjkalsjfasd’ gibi rastgele harflerle ifade edebiliyoruz: Çünkü bir karakter sınırlamamız yok, çünkü platformun akıllı telefonda bize sunduğu klavye buna daha müsait.

Ancak bu rastgele harfleri Twitter’da o kadar da ‘histerik’ boyutlarda kullanamıyoruz, malum, 140 karakter sorunu. Onun yerine telefon klavyemizin olmazsa olmazı emojiler veya noktalama işaretleriyle ürettiğimiz suratlar devreye giriyor.

Tumblr postları, daha genel konuşmak gerekirse ‘caps’ler hali hazırda bir şey anlatan bir görselle birlikte geldikleri için, daha az, çok daha az kelime kullanmayı makul kılıyor. Cümleyi bile tamamlamıyoruz bazen.

Bu caps’lerin dillere kattığı bir diğer özellik; yüksek seviyede ‘gizli alay.’

Türkçe’ye ‘gizli alay’ veya ’kinaye’ şeklinde de çevirebileceğimiz ‘sarcasm’ kavramı, bu online platformların sunduğu iletişim araçlarıyla üslubumuzdaki yerini gün geçtikçe artırıyor.

Bu tür ironik cümleleri yazı dilimizde tamamlarken eskiden parantez içinde ünlem işareti kullanırdık, ancak artık (!) de karakter sınırlamasına veya üşengeçliğimize kurban gitti. Hal böyle olunca, konuşma dilimizde de sarkastik ifademizi karşı tarafın herhangi bir ünlem veya mimik eklemeye gerek duymadan anlamasını bekliyoruz.

Peki ‘tşk’, ‘kib’, ‘snn be slk’ gibi kısaltmaları ne yapacağız?

Elbette bu tür kelime kısaltmaları da yalnızca Türkçe’de ortaya çıkan bir durum değil.

İngilizce’de de lots of laugh (bol kahkaha) veya laughing out laud (sesli güldüm) yerine LoL, thanks (teşekkürler) yerine THX, you (sen) yerine de U harfi kullanılıyor artık. Hattâ LoL gibi kendi başına bir hece gibi tınlayan kelimeler, çoktan konuşma diline de girdi.

Online platformların, özellikle caps’lerdeki görsel kullanımları ve emojiler sayesinde, bir de elbette karakter sınırlamaları yüzünden günlük hayatta kullanılan kelimeleri azalttığı, böylelikle insanların kelime dağarcıklarına darbe vurduğu apaçık. Görsel desteği, bazı durumlar ve hislerin kelimelerle ifade edilmesine gerek bırakmıyor, bir bakıma linguistik zekamızı da köreltiyor.

Öte yandan, internetin kazandırdığı yeni kelimeler de dillerdeki yeni gelişimler olarak göze çarpıyor. Ayrıca yukarıda bahsettiğimiz ‘sarcasm’ anlayışının gelişmesini de göz ardı edemeyiz... Yani ne tam bir yozlaşma, ne de tam bir gelişim sağlıyoruz; toplama baktığımızda değişen pek bir şey yok sanki?

_Kaynaklar: The-toast.net, Bbc.com, Blog.oxforddictionaries.com, Thewire.com, Socialmediatoday.com, Thenextweb.com, Mentalfloss.com_