İran ve Ermenistan doğal gazda iş birliğini geliştirme çabasında

MUHAMMET İKBAL ARSLAN - İran ve Ermenistan, Tahran'dan Erivan'a ihraç edilen doğal gaz miktarını artırmayı planlarken, Ermenistan üzerinde büyük etkisi olan ve ülkenin en büyük doğal gaz tedarikçisi Rusya ise bu hamleye sıcak bakmıyor.

Ermenistan'la İran arasında yaşanan diplomatik temaslar sonucunda, İran'dan Ermenistan'a gönderilen gaz miktarının artırılması hamlesi iki ülkenin yetkilileri tarafından dile getirildi.

Öte yandan İran, Gürcistan'a doğal gaz satmak için Ermenistan güzergahını kullanmayı amaçlarken, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, "Ermenistan, İran gazı için transit ülke olmaya hazır." diyerek bu teklife yeşil ışık yaktı. Paşinyan yönetimi, bu durumdan ekonomik ve stratejik kazanç elde etmeyi umuyor.

Ermenistan, enerji ihtiyacının yarısından fazlasını Rusya'dan aldığı doğal gazdan karşılıyor. Rusya topraklarından Ermenistan'a gelen gaz, Gürcistan üzerinden boru hatlarıyla taşınıyor.

Yıl başından itibaren geçerli olmak üzere, Rus enerji şirketi Gazprom ile Ermenistan arasındaki anlaşmaya göre, Rusya, 2019'un sonuna kadar Ermenistan'a 2,5 milyar metreküpe kadar doğal gaz temin edebilecek.

Ermenistan hükümetinin itirazlarına rağmen Rusya, Ermenistan'a sattığı gaza bu yıl için yüzde 10 zam yapmıştı. Böylece geçen yıl bin metreküp gaza 150 dolar ödeyen Ermenistan, bu yıl 165 dolar ödeyecek.

- Ermenistan İran'la gaz ticaretini artırmak istiyor

Uzmanlar, Ermenistan'ın, hem Rus gazına alternatif bulmaya hem de komşu ülkesi İran ile yakın ilişkilerini devam ettirmeye çalıştığını belirtiyor.

Rusya'dan sonra Ermenistan'ın en büyük ikinci gaz tedarikçisi olan İran'dan Ermenistan'a günlük 1 milyon metreküp civarında doğal gaz ihraç ediliyor.

İran Ulusal Gaz Şirketi İcra Kurulu Başkanı Hamid Reza Araghi, geçen yıl haziran ayında yaptığı açıklamada, İran'dan Ermenistan'a giden günlük yaklaşık 1 milyon metreküp doğal gazın Ermenistan'ın isteği doğrultusunda 1,6 milyon metreküpe çekilebileceğini belirtmişti.

İran ile Ermenistan arasında doğal gaz transferi, 2007'de resmi olarak faaliyete başlayan İran-Ermenistan Doğalgaz Boru Hattı üzerinden yapılıyor.

İki ülke arasında 2004'te imzalanan anlaşmaya göre, İran verdiği 1 metreküp doğal gaz karşılığında Ermenistan'dan 3 kilovatsaat elektrik alıyor.

- Liderlerden gaz ticareti vurgusu

Ermenistan Başbakanı Paşinyan'ın geçen hafta İran'a yaptığı ziyaret sırasında, iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin geliştirilmesinde gaz ticareti öne çıkan başlıklar arasında yer aldı.

Geçen yıl aralık ayında Ermenistan'ın İran Büyükelçisi Artashes Tumanyan'ın da ifade ettiği gibi, Tahran'dan Erivan'a gönderilen gaz miktarının artırılması planı, zirvede liderler tarafından da açıklanmıştı.

Tahran'da Paşinyan'la görüşen İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Ermenistan'la siyaset ve ekonomi başta olmak üzere tüm alanlarda iş birliğini geliştirmek istediklerini dile getirmişti.

"Üçüncü bir ülkenin İran ile Ermenistan ilişkilerine müdahale etmemesi konusunda kararlıyız." diyen Ruhani, Erivan ile olan doğal gaz ve elektrik alanındaki ekonomik ilişkilerin artığını ve bu ülkeye daha fazla doğal gaz ihraç etmeye hazır olduklarını aktarmıştı. Ruhani, "Ermenistan üzerinden Gürcistan'a gaz ihracatını müzakere etmeye hazır olduğumuzu bildirdik." ifadesini kullanmıştı.

İran'ı daha önceden "çok önemli bir partner" olarak tanımlayan Paşinyan yönetimi, iki ülke arasında enerji alanındaki iş birliğinin artırılması için çalışıyor.

"Ermenistan, İran gazı için transit ülke olmaya hazır." diyen Paşinyan, "Bir enerji koridorunun kurulması ikili ve bölgesel ilişkiler ve geniş iş birliği açısından büyük bir öneme sahip." diye konuşmuştu.

Paşinyan, böylelikle İran gazının Ermenistan üzerinden Gürcistan'a verilmesine ve bu noktada bir üçlü iş birliğine sıcak baktığını ifade etmişti.

Ermenistan yönetiminin, bunu yaparak hem İran'dan daha ucuza doğal gaz alma hem de bu noktada Rusya'ya alternatif olarak stratejik bir zemin oluşturmaya çalıştığı belirtiliyor.

İran ise Ermenistan üzerinden gazını diğer ülkelere satarak üzerindeki yaptırımların yükünü hafifletmek ve dünyaya açılmak istiyor.

- "İran'ın Ermenistan politikası Soğuş Savaş sonrasıyla ilişkili"

Uzmanlar, siyasi ve ekonomik olarak Ermenistan üzerinde büyük etkisi olan Rusya'nın, Ermenistan'ın İran'la ilişkilerini özellikle gaz ticareti açısından geliştirmesine sıcak bakmayacağını belirtiyor.

İran Araştırmaları Merkezi (İRAM) Dış Politika Koordinatörü Sabir Askeroğlu, İran'ın Kafkasya politikasının reel politik ile bağlantılı olduğuna vurgu yaparak, ülkenin Ermenistan politikasının Soğuk Savaş'tan sonraki durumla daha çok ilişkili olduğuna dikkati çekti.

Askeroğlu, "Türkiye'nin Kafkasya'da Azerbaycan ve Gürcistan'la çok yakın ilişkisine karşın, İran bir denge politikası olarak Ermenistan'a yakınlaşmıştır. Ermenistan'ın da Kafkasya'da Rusya dışında ilişkisinin en iyi olduğu ülke İran'dır." dedi.

Ermenistan'da ekonomi ve enerji alanındaki neredeyse tüm sektörlerin Rusya'nın elinde olduğunu belirten Askeroğlu, bu durumun Paşinyan'ın rahat hareket etmesini engellediğini ifade etti.

Askeroğlu, "Paşinyan, ilk olarak kendisiyle ilişkisini artırmak isteyen ülkelere yakınlaştı, bunlardan birisi de İran. Paşinyan, Rusya'ya olan bağımlılığını azaltmak için İran'a daha fazla yakınlaşmak isteyebilir ama ne kadar yakınlaşabilir bilinmez, çünkü İran da Ermenistan politikasını Rusya'nın çıkarları doğrultusunda yürütüyor. Tahran, Ermenistan üzerinden Moskova ile takışmaz." diye konuştu.

Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Kafkasya Çalışmaları Anabilim Dalı Başkanı Doç. Dr. Yıldız Deveci Bozkuş da İran-Ermenistan ilişkisini değerlendirmeden önce meselenin tarihi boyutunu bilmenin çok önemli olduğuna işaret etti.

Bozkuş, Paşinyan döneminde iki ülke arasında bir politika değişiminden söz edilemeyeceğini belirterek, "Her ne kadar Paşinyan başbakan olduktan sonra birçok ülke ile ilişkilerde yeni bir sayfanın açılacağı sinyallerini vermişse de İran için böyle bir durum söz konusu değildir. Nitekim önceki iktidarlar döneminde olduğu gibi, Paşinyan döneminde de İran'la ilişkiler özel bir öneme sahip olacak ve bu ilişkiler daha da derinleştirilerek geliştirilecektir." ifadelerini kullandı.

Ermenistan'ın 1915 Olayları, Dağlık Karabağ Sorunu ve toprak talepleri nedeniyle Türkiye ve Azerbaycan'la yaşadığı sorunların bilindiğini hatırlatan Bozkuş, ülkenin hem bölgedeki sıkışık durumundan kurtulmak hem de Rusya'ya olan bağımlılığını bir nebze de olsa azaltmak adına İran'la ilişkilere özel bir önem atfetmekte olduğunu belirtti.

Bozkuş, Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra sadece Ermenistan'ın değil, Kafkasya'daki birçok ülkenin Rusya'ya ekonomi, siyaset, enerji, kültür alanlarında bağlılıkların devam ettiğini vurguladı.

Başta Gürcistan olmak üzere bazı ülkeler tarafından bu bağımlılığın kırılmaya çalışıldığının altını çizen Bozkuş, şöyle devam etti:

"Azerbaycan mevcut enerji kaynaklarıyla Rusya'ya bağımlılığını azaltabilmişken, Ermenistan için böyle bir durumdan bahsedilemez. Bu nedenle bölgedeki diğer ülkelerle benzer şekilde Ermenistan'ın da Rusya'ya olan enerji bağımlılığını kırmaya çalıştığını söyleyebiliriz. Konuya bu açıdan bakıldığında her durumda Ermenistan'ın İran'la ilişkilerini sürdürme konusunda büyük bir çaba sarf etmeye devam edeceğini söylemek mümkündür."