Yazı: Hande Y. Ölçeroğlu
J K. Rowling’in Harry Potter ve Ateş Kadehi adlı kitabında “herkes trolce konuşabilir, tek yapman gereken işaret edip homurdanmak” diye bir cümle geçer. Psikolog Michael Corballis’in Dil Hakkındaki Gerçek kitabından yola çıkarsak aslında bu iddia insan dilinin kökenlerini açıklıyor olabilir. Corballis dilin kökeninin el, kol, beden, baş veya yüz hareketlerine yani jestlere dayandığı fikrini savunanların başında geliyor. Son kitabında jest yapan primatlardan başlayıp modern nörobilim boyunca bu savın izini sürüyor. Dil, insanoğlunun hayvanlar üzerindeki üstünlüğünü simgeleyen taçtaki mücevher olarak kabul ediliyor. Evrimsel geçmişimizde her an her yerden beliriveriyor ve diğer hiçbir hayvanın iletişimi dilimizle boy ölçüşemiyor. Tıkırdama, ötme, havlama, cıvıldama ve melemelerle bazı hayvanlar birbirilerini hislerinden haberdar edebiliyor. Bazılarıysa jestlerle öfke, sabırsızlık, hâkimiyet veya teslimiyet, arzu ya da bağlılık sinyali verebiliyor. Fakat hiçbiri bu gösteriler aracılığıyla “ayağımla topa vurdum” kadar basit bir cümleyi aktaramıyor.
Eşsiz ve güçlü insan dili, Darwinciler için mitolojik sirenler gibi bizi nasıl ve nereden doğduklarını anlamaya sürükler. Corballis, dilin işlevinde beynin gözlem sırasında eylemi yansıttığı kabul edilen ayna nöronlarının en önemli görevi üstlendiğini düşünüyor (maymunlar nesneleri avuçlamak için uzandıklarında ya da bir başka hayvanın aynı hareketi yaptığını gözlemlediklerinde ayna nöronları ateşleniyor). Ayna nöron sistemiyle insan beyninde dilin üretimi ve kavranmasıyla ilişkilendirilen sol serebral korteksteki Broca ve Wernicke alanları arasında örtüşme olduğunu iddia ediyor.
Corballis’e göre, ayna nöronlar, dilin geçmişteki maymun günlerimizde bir şeyleri elle kavrayabilmemizle bağlantılı bir sistem içinde evrimleştiği olasılığını doğuruyor. İnsanlarda ayna nöronlar başka eylemlerle de ilişkili, bunlardan biri işaret etmek. Corballis’i destekler biçimde, işaret etmek çocukların iletişiminde en erken dönüm noktalarından. Üstelik otizm gibi sosyal bozukluklarda işlemiyor.
Peki dilin jestlerden doğduğunu söylemek ne demek? Jest yapmak zihindeki bir fikre ve diğer insanların ne bildiğini veya düşündüğünü anlama yeteneğine işaret eder. Nitekim bunlar dil için olmazsa olmaz. İnsanlar, bu anlayışı kanıksamış halde fakat bunu diğer hayvanlarda kesin olarak kanıtlamak zor. Bazı köpekler işaret etmeye yanıt verir ama bunun için eğitilir, üstelik köpekler diğer köpeklere bir şey işaret etmez. Şempanzeler işaret edebilir ama bunu nadiren yapar yani olağan sosyal iletişimin parçası olarak değil. İnsan dilinin ileri sosyalliğimizi mümkün kılan psikolojik yeteneklerden faydalanmak için ortaya çıktığı da savunulabilir. Bu noktada Corballis jest yapmanın bu yeteneklere götüren en olası evrimsel güzergâh olduğunu savunuyor olmalı fakat bu konuda yeterli beyanı bulunmuyor.
