İslam bilimi sergisi tarihi çarpıtıyor mu?

Yusuf Özkan

Hollanda, Lahey

Londra, İstanbul, New York ve Cidde'den sonra Hollanda'nın Rotterdam kentinde açılan, İslam dünyasındaki bilimsel keşiflerin anlatıldığı "1001 İcat" adlı sergi, bilim çevrelerinin eleştirilerine hedef oluyor.

Bilim insanları, sergide çok sayıda ciddi tarihsel hata yapıldığını savunuyor ve serginin organizatörlerini hataları düzeltmediği için eleştiriyor.

Bugüne kadar dünyada 6 milyon kişinin ziyaret ettiği "1001 İcat" sergisi, Londra Bilim Müzesi'nin ardından 2010 yılında İstanbul Sultanahmet Meydanı'nda da açıldı. 7. Ve 17. yüzyıl arasında İslam ülkelerindeki buluşları anlatan sergi, 29 Ağustos'ta Hollanda'nın Rotterdam kentinde ziyaretçilerle buluştu.

11 Ocak 2015 tarihine kadar, Rotterdam'daki eski postane binasında açık kalacak sergiyi bir İngiliz şirketi organize ediyor. Suudi Arabistan kökenli bir şirket de sergiyi destekliyor.

Hollanda'da yayımlanan Trouw gazetesinde yer alan habere göre, sergiyi düzenleyenler, içeriğindeki hataları düzeltmemekte ısrar ediyor.

Bilim insanlarına göre, sergideki hataların hem miktarı hem de ciddiyeti rahatsız edici boyutta. Bunlardan birisi, "ilk uçan makinanın icadı" konusu. Sergide, ilk uçan makinanın mucidi 9. yüzyılda Endülüs'te yaşayan İbn Firnas olarak gösteriliyor.

Berlin'deki Max Planck Enstitüsü'nden Sonja Brentjes, İbn Firnas'ın icadı konusunda güvenilir bir kaynak olmadığını söylüyor.

"Kanatla uçmak mümkün değil"ABD'deki Truman State Üniversitesi'nden fizikçi Taner Ediş de, sergideki bu bilgiyi eleştiren bilim insanları arasında. Ediş, "Kanatlarla uçmak, İbn Firnas'ın yapmış olduğu varsayılan ve insan kas gücüyle hareket eden bir uçma tekniği mümkün değil" diyor.

Taner Ediş'e göre, o dönemin bilginlerinin bilgileri abartılıyor.

İstanbul Üniversitesi'nden tarihçi Rainer Brömer de aynı görüşte. Brömer, "1001 İcat" sergisinin "biz önceydik" savına inandırmaya çalıştığını söylüyor.

Brömer, sergide İslam dünyasının bilimsel başarıları arasında gösterilen ilk insanlı roket uçuşu ve ilk kadın bilim insanın Müslüman olduğu iddialarının "doğru olmadığını" savunuyor.

Sonja Brentjes, Taner Ediş, Rainer Brömer ve 10 bilim insanı "1001 İcat" sergisinin yanıltıcı karakterini içeren bir kitap hazırlıyorlar. Bilim insanlarına göre sergide gerçekler çarpıtılıyor ve tamamen kurguya dayandırılıyor.

İslam uzmanı Sonja Brentjes, "Müslüman bilim insanlarının bilime katkısı bir gerçektir ve buna ilgi çekmek önemlidir. Ama onlar yaptıkları işler için saygımızı hak ediyorlar. Yapmadıkları şeyler konusunda anlatılan masallar için değil" diye konuşuyor.

Bilim insanları, serginin yöneticisi İngiliz mühendis Salim El-Hasani'nin 4 yıldır bu eleştirilerden haberdar olduğunu belirtiyor. Buna rağmen sergideki hataların düzeltilememesine tepki gösteriyorlar.

Oxford Üniversitesi'nden İslam Bilimleri Tarihi öğretim görevlisi Emilie Savage'ın bu nedenle El Hasani'nin danışmanlığı görevini bıraktığı belirtiliyor.

Savage, yaptığı düzeltmelerin sergiyi düzenleyenler tarafından dikkate alınmadığını söylüyor. Çarpıtmalar, abartmalar ve tarihi yanlışlar içeren kıyaslamalar olmadan da serginin ilgi çekici olacağını vurguluyor.

"Hepsi yalan"Serginin pazarlama sorumlusu Cüneyd Bhatti ise, bilim insanlarından gelen eleştirileri "hepsi yalan" diye değerlendiriyor.

Bhatti, serginin hiçbir yerinde ilk kadın bilim insanının İslam toplumundan geldiğinin belirtilmediğini söylüyor.

Bhatti'ye göre, İbn Firnas ile ilgili eleştiriler de haksız. "Serginin hiçbir yerinde İbn Firnas'ın kaslarını kullandığı gibi bir iddia yok. İbn Firnas'ın çok net bir şekilde çekişsiz bir planör uçurduğunu gösteriyoruz" diyor.

Bhatti, serginin içeriğinin akademik eleştirilere göre değiştirildiğini de söylüyor.

İstanbul Üniversitesi'nden Raimer Brömer ise bu açıklamayı, "Sergide bu ima ediliyor. Birçok kadını bilimin piyonu olarak gösteriyorlar. Ama tarihi bilgilere baktığımızda bu kadınların gerçekten bilimle uğraşıp uğraşmadığını bilmiyoruz" sözleriyle yanıtlıyor.

Rainer Brömer, Bhatti'nin Firnas konusundaki açıklamasıyla ilgili olarak da şu görüşleri dile getiriyor:

"Serginin tanıtım kitapçığında İbn Firnas'ın kollarını bir kuş gibi aşağı yukarı çırptığı yazıyor. Ayrıca 17. yüzyıla ait tek tarihi kaynakta anlatılan bir çeşit kuş kostümü ve planör değil."