İslam Kerimov: Demir yumruklu Özbek lider

78 yaşında yaşamını yitiren Özbekistan Devlet Başkanı İslam Kerimov, ömrünün çeyrek asırdan fazlasını ülkesinin yönetiminin başında geçirdi. Kerimov'a bu uzun yönetim imkanını veren otoriterliği oldu. 1938'de Semerkant'ta doğan Kerimov üniversitede mühendislik okudu. Gençliğinde Özbekistan Komünist Partisi'ne katıldı.

Devlet yönetiminde aldığı çeşitli görevler ardından 1990'da SSCB'ye (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) bağlı Özbekistan'ın başına geçti. 1991'de SSCB dağıldıktan sonra bağımsızlığını ilan eden Özbekistan'da yapılan seçimlerde devlet başkanı seçildi. Komşu Kazakistan'ın lideri Nursultan Nazarbayev gibi Kerimov da SSCB dağılsa da ülkesini yönetmeye devam etti.

1991 seçimleri de, daha sonra yapılan referandum ve seçimler de muhalifler tarafından demokratik bulunmadı. Kerimov yıllar içinde otoriter bir yönetim kurdu.

MUHALİFLERE BASKI

Aynı anda hem Batı kültürüne hem de İslamcı köktenciliğe karşı savaş açtı. İnsan hakları örgütleri yönetimi sık sık muhalifler üzerinde baskı kurmak, onları haksız bir şekilde tutuklamak ve işkence yapmakla suçladı.

Yönetim, pamuk sektöründe zorla işçi çalıştırmakla da suçlandı. Ülkedeki çocuk işçilik de büyük bir eleştiri konusu oldu. Baskılar sonucu birçok muhalif ülke dışına çıkmak zorunda kaldı.

2005 Andican katliamı

1999'daki bir suikast girişiminden sonra Kerimov, yeni bir baskı dönemini başlattı. 13 Mayıs 2005'te Andican kentindeki gösterilerde yüzlerce kişi güvenlik güçleri tarafından öldürüldü.

300 ila 500 kişinin öldüğü olaylarla ilgili bağımsız bir soruşturma yürütülmedi. İnsan hakları örgütlerine göre gösteriler barışçıldı. İktidar ise katliam suçlamasını reddetti ve sergilenen şiddetin radikal İslamcılara yönelik olduğunu söyledi.

KIZI GÜLNARA'YLA İLGİLİ KRİZ

Kerimov'un karşılaştığı en büyük zorluk 2013'te kendi ailesi içinde patlak veren iktidar kavgası oldu. Kerimov'un kızı, bir dönemin 'dokunulamaz' isimlerinden Gülnara Kerimova, uluslararası medyaya yaptığı açıklamalarda, annesi ve kız kardeşine açıktan cephe aldı. Ticari faaliyetleriyle ilgili birçok skandal ortaya çıktı. Rüşvet, kara para aklama gibi suçlamalarla hakkında soruşturma açıldı.

İş kadını, şarkıcı, hayır kurumları yöneticisi, diplomat, modacı,tasarımcı, medya patronu, oyuncu gibi birçok sıfata sahip olan, lüks hayat tarzıyla tanınan, dünya çapında ünlü oyuncu ve şarkıcılarla sık sık partilerde görüntülenen Gülnara sonunda ev hapsine alındı.

BBC muhabiri Abdujalil Abdurasulov, daha bir hafta öncesine kadar Devlet Başkanı'nın sağlığına ilişkin bir tartışmanın bile düşünülemeyeceğini, Özbekistan'da Kerimov'un sağlık sorunları yaşadığı söylemenin bile çok riskli olduğunu söylüyor. Kerimov'un sağlığına ilişkin hükümetin bu hafta içinde yaptığı açıklamalarda "bir ilk".

Yerine kim geçecek?

Şimdi ülkedeki en büyük soru şu: Kerimov'un yerine kim geçecek? Bir dönem babasının selefi olacağı düşünülen Gülnara'nın devlet başkanı olma ihtimali artık zayıf gibi görünüyor.

Uzun süredir görevde bulunan Başbakan Şavkat Mirzayev ve yardımcısı Maliye Bakanı Rustem Azimov adaylar arasında gösteriliyor. İslam Kerimov'a yakınlığıyla bilinen Azimov 1998'de bakan olarak atandı. Batı yanlısı görüşleriyle de öne çıkan Azimov, 1990lı yıllarda Özbekistan için Avrupa Yeniden Yapılandırma ve Kalkınma Bankası'nın da müdürlük yaptı.

İsviçre'de yaşayan Özbek gazeteci Alişer Taksanov, "'Taşkent klanı'ndan olduğu için Azimov'un şansı yüksek" diyor ve ekliyor:

"Bu klan, ülkede iç işleri bakanlığı, güvenlik hizmetleri, maliye bakanlığı gibi kilit öneme sahip pozisyonları ele geçirmeyi başardı. Başbakan Şevket Mirziyoyev'in başında olduğu rakipleri 'Semerkant klanı'ndan daha güçlüler."

BBC muhabiri Abdurasulov, "Orta Asya'da klanların temeli bölgede kurdukları sadakatlere dayanıyor ve bu ağlar iktidarı, serveti toplamak için kullanılıyor, dolayısıyla özellikle iktidarda halef belirlenmesinde etkili oluyorlar" diyor.

Ülkede, 2003 yılından bu yana Başbakanlık koltuğunda olan Mirziyoyev'in de Devlet Başkanı olabileceği görüşü de dile getiriliyor.

Fransa'ya kaçmadan önce devlet başkanlığı idaresinde çalışan Özbek siyaset analisti Kamoliddin Rabbimov, "Devlette kimin daha fazla kaynağı olduğuna baktığınzda, Şevket Mirziyoyev'in şansı daha iyi görünüyor. 13 yıldır bu görevde, ülke genelindeki kilit konumlara atamaları yaptı" diyor.

Yıllarca süren otoriter yönetimin ardından Kerimov sonrası Özbekistan'ı belirsiz bir gelecek bekliyor gibi görünüyor.