İslam'dan önce oruç geleneği nasıldı?

Selim Gerçeker / Mynet Haber

Belirli bir süre yiyecek ve içeceklerden kaçınma anlamına gelen oruç özellikle İslam dininde ramazan aylarında 1 ay gerçekleştirilen bir ibadet biçimi. Elbette oruç tutmak sadece islamiyete özgü bir ibadet değil. Antik Mezopotamya uygarlıklarında bile gördüğümüz bu ibadet birçok kültür ve dinde farklı şekillerde gerçekleştirilyor.

Yahudilik - Yom Kuppir

Yahudilikte Yom Kuppir nam-ı diğer Kefaret Günü olarak bilinen oruç türü 26 saat kendini her şeyden mahrum bırakıp günün birçok kısmını sinagogda dua ederek geçirilmesiyle tanımlanıyor.

Hikayeyi çoğumuz biliyor aslında; Hz. Musa'nın Tur Dağı'nda kendisine Tevrat müjdelenirken aşağıda bıraktığı ibrani halk kendisine ihanet ederek buzağına tapmasıyla peygamberlerini hayal kırıklığına uğratır. Hem bunun pişmanlığı hem de Hz. Musa'nın Tur Dağı'ndayken günlerdir hiçbir şey yememesini sembolik hale getiren yahudiler bu kutsal günde; hiçbir şey yiyip içmiyor, deri giyinmiyor, yıkanmıyor, losyon vb kokular sürünmüyor, cinsel ilişkiye girmiyor, ateş yakmıyor, çalışmıyor.

Budizm

Oruç sadece tek tanrılı dinlerde görülmüyor. Budist keşişlerin ve inanların meditasyon amaçlı tuttukları oruç uzak doğu felsefesinde de bin yıllar önce de oruç geleneğinin yaşadığına örnek gösterilebilir. Budizm'de oruç genelde meditasyona yardımcı olması için tutuluyor. Budist rahiplerin sade ve dünyevi zevklerden mahrum yaşam tarzları düşünülürse Budizm'deki oruç geleneği daha da bir anlam kazanıyor.

Budizm'de oruç tutmak dünyevi zevklerden arınmaktan geçiyor. Öğleden sonra saatlerinden sabaha kadar yemek yememeyi ve bu süreçte kemer sıkılarak yapılan Budizm oruçlarında 5 zahitler ve 8 emir gibi oruç tutanları gözeten bazı uygulamalar da mevcut. Budizm'de oruçlar genelde iki ayda bir tutulur ve oruç tutan kişi ayrı olarak toplum içinde günahlarını itiraf ederek kötülüklerden arınır.

Maniheizm

Manilik olarak da bilinen bu dinde orucun tutulma şekli değil de genel olarak tutulduğu zaman diğerlerinden bir hayli farklı. Maniheizm'de oruç genel olarak ışığı veren güneş ve aya dua ve şükran amaçlı tutulurdu. Babil ve Asurlu medeniyetlerde sıkça tutulan bu oruç Mısır medeniyetinde de görülüyor. Maniler dini bayramlarda oruç tutuyordu.

Taoizm

Bir başka uzakdoğu felsefesi olan görülen Taoizm Çin'de en çok kabul gören inanışlardan biri. Tao dininde orucun tutuluşundan çok amaçları da biraz farklı. Taoizm'deki oruca sağlıklı yaşamak için bir nevi 'beslenme alışkanlığı' demek yanlış olmaz.Taoistler orucun ruhu kötülüklerden arındırdığına, insan bedeninin direncini, yani sağlığı arttırdığına ve ömrü uzattığına inanıyorlar.

Brahmanizm

Animizm'le de ilişkilendirilebilen Brahmanizm'in tertiplenip belgelendiği dönemlere bakacak olursak insanların M.Ö. 2000 yılında böyle bir dine inandıklarına dair bazı bilgiler var. Güney Asya'nın Hint toplumlarının dinlerinden biri olarak bilinen Brahmanizm'de her ayın 12 ve 13. günlerinde oruç tutmak farzdır. Yaşlılar ve çocukların da tutması şart olan bu oruç 15 gün sürer ve bitişine kadar gün içinde sadece bir yudum suyla beslenilir. Bunun haricinde yenilen her şey orucun bozulmasına sebep olur. Bu yüzden Brahmanizm sert bir din olarak biliniyor.

Jainzm

Dünya üzerindeki dinlere baktığımızda oruç ibadeti en katı din Jainzm olarak göze çarpıyor. Bu dinde oruç tutanların 40 gün boyunca oruç tuttuğu oruçlarını açtıklarındaysa bazı sağlıklı besinleri de yemedikleri biliniyor. Hikayeye göre Jainzm dininin kurucusu olarak bilinen Mahavira'nın dinde yükselmek adına kendine işkence yapıp et ve yumurta yemediği hatta hayatı sona erene kadar oruç tuttuğu söyleniyor.

İslam'da Oruç

İslamın beş esasından biri olan orucun islamiyetteki yeri bir hayli fazla. Kuran-ı Kerim'de “Ey inananlar! Oruç, sizden öncekilere farz kılındığı gibi, Allah'a karşı gelmekten sakınasınız diye, size de farz kılındı.”(Bakara, 2/183) ayetiyle orucun farz kılındığı açıkça belirtiliyor. İslamiyette oruç güneşin doğuşundan batışına kadar geçen sürede yemek ve içmekten kaçınmak, cinsel ilişkide bulunmamak ve genel olarak nefsine hakim olmak (küfür etmeme, kavga etmeme vb) olarak biliniyor. Mezhepler içinde farklı oruç türleri var elbet ancak genel olarak üç aylardan aylardan biri ramazan boyunca tutuluyor ve bir ayın sonunda ramazan bayramıyla bu kutsal kabul edilen oruç ayı bitiyor.

İslam'da oruç ibadetini getirmek için geleneksel fıkıhçılara ve hadisçilere göre, niyetlenip güneşin ufuktan astronomide 12 derece altta bulunduğu andan (alacakaranlık) akşam günbatımına dek, bir şey yeyip içmemek ve cinsel aktiviteyi terketmek olarak tanımlanmış. Bazı dinlerde oldukça farklı ve enteresan olabiliyor.

Günümüzde islam diniyle bağdaştırılmış olsa da binlerce yıllık oruç geleneği farklı inanışlarda ve kültürlerde bazen birbirine benzer, bazense çok farklı şekillerde karşımıza çıkıyor. Yüzeyde ve uygulamada farklılıkları olsa da hemen hemen her oruç türü insana aşırı tüketmeyi yasaklıyor. Toplumsal veya ekonomik sınıfı ne olursa olsun nefis terbiyesi üzerinden tüm insanları bir anlamda eşitliyor.