‘Jirki’ Kilimlerinde Hayat Hikâyeleri Dokunuyor

Hayat hikayelerinin acıların, mutlulukların motiflere döküldüğü Jirki kilimlerinde çeşitli hayvan, çiçek ağaç gibi figüratif motiflerin yanı sıra soyut motifler de yer alıyor.

Kıskançlık ve korkuların 'Kurtayağı' ve 'Akrep' motifi; muhabbeti, sevgiyi, sohbeti ve faniliği 'Muhabbet kuşu' motifi; erkekliği, yiğitliği ve kavgacılığı 'Koç boynuzu' motifi ile dile getirilirken, bitki ve çiçek figürlerinde bereket, üretkenlik ve mutluluk ifade ediliyor. Hayat hikayelerinin dokunduğu kilimcilik adeta sonbaharını yaşıyor. Artık kimsenin dokuma yapma gayreti içinde olmadığını ifade eden kilim dokumacıları, “Bu faaliyetin devamı için mutlak surette destekleyici önlemler alınmalı.” diyor.

Anadolu kilimleri desen özelliklerinin pek çoğunun Orta Asya’dan geldiği biliniyor. 13. yüzyılda Selçuklular döneminde Anadolu’ya giren kilimcilik zamanla her bir yörede adeta kişilik kazandı. Her bir kilim üzerindeki desen ve motif de kültür mirasını yani kendisini yansıttı. Anadolu’da hala yaşamaya devam eden kilimciliğin en önemlilerinin başında ise Hakkari ve Şırnak kilimleri geliyor.

Şırnak’ın Beytüşşebap ilçesinde dokunan Jirki kilimleri 1980’li yıllardan sonra tanınmaya başladı. Jirki kilimleri için ilk olarak koyun yünü ve birçok bitki ya da bitki kökü işlenerek iplik haline getiriliyor. Hiçbir kimyasal maddenin kullanılmadığı ipliklerde bitkilerden elde edilen doğal renkler kullanılıyor. Bu aşamanın ardından rengârenk iplikler dokuma tezgâhlarında kadınlar tarafından duygu ve düşünce dünyasına göre kilime dönüştürülüyor.

Hakkâri ve Şırnak kilimlerinde çeşitli hayvan, çiçek ağaç gibi figüratif motiflerin yanı sıra soyut motifler de yer alıyor. Kıskançlık ve korkuların ‘Kurtayağı’ ve ‘Akrep’ motifiyle, muhabbeti, sevgiyi, sohbeti ve faniliği ‘Muhabbet Kuşu’ erkekliği yiğitliği ve kavgacılığı ‘Koç Boynuzu’ motifi dile getirirken, bitki ve çiçek figürleri bereketi, üretkenliği ve mutluluğu ifade ediyor. ‘Gelin Kız’ da denilen ‘Eli belinde’ adlı motif gene üretkenliği ve kısmeti, hayat ağacı figürü ise ölümsüzlüğün simgesi. Bunun gibi birçok duygu, düşünce, hayat hikayesi değişik motifler ve sembollerle anlatılmaya çalışılıyor.

Oldukça önemli bir tarihsel öneme sahip yöresel kilimciliğe ait başlıca dokunulan çeşitleri şunlar: Gulsari, Gulhezar, Sine, Gulgever, Sinani, Lüleper, Kesneker, Gulşıvan, Canbezar, Şamari, Şehvani, Herki, Hevçeker, Çılgul, Halitbey, (xalıtbey) Sumak, Gulhenife, Seleser ile Helin.

Türkiye’de çözüm sürecinin başlamasından sonra Doğu ve Güneydoğu’nun renkleri bir bir gün yüzüne çıkmaya başladı. Doğal güzelliklerinin yanında yöresel zenginlikleriyle dikkatleri çekmeye başlayan Güneydoğu’nun önemli el sanatları arasında kilimcilik hatırı sayılır bir yer tutuyor. Terör olaylarından dolayı yıllarca bu el sanatını anlatma fırsatını bulamayan Şırnaklı kadınlar şimdi yaptıkları ‘Jirki’ kilimlerini dünyaya tanıtmak istiyor.

Dünyaca ünlü olan ve yörenin geleneksel özelliklerini taşıyan Beytüşşebap kilimleri, son yıllarda yerli ve yabancı vatandaşların bölgeyi göç etmesiyle kilimler elde kaldı. Halk Eğitim Merkezi Müdürlüklerinde ve evlerde devam ettirilen kilimcilik faaliyetlerinin önündeki en büyük engel ise pazarlama. Kilim dokuyuculuğunu devam ettirecek usta öğretici, atölye ve bölgede bu işi yapabilecek yeterince dokuyucu bulunmasına rağmen kilimcilik ekonomik anlamda geri dönüş sağlamadığından, yöre halkı bu el sanatına yeteri kadar yönelmiyor.

Kilimin oldukça zahmetli dokunduğunu, bir metrekare kilimin yedi-on gün süre içerisinde dokunabildiğini ifade eden kilimciler, “Bir dokuyucunun bir metrekare kilim başına alabileceği para en fazla 100 lira olmaktadır. Bu kadar zaman diliminde harcanan emeğin karşılığının alınamaması insanları bu faaliyete karşı ilgisiz duruma getiriyor. Bu faaliyetin devamı için mutlak surette destekleyici önlemler alınmak zorundadır.” dedi. Kilimciler, “Beytüşşebap temsil eden bu kültürel zenginliğin yok olmaması ve geleceğe taşınabilmesi için yetkili makamları harekete geçmeye, hem bizleri hem de bu kilimleri sahiplenmeye davet ediyoruz. Yoksa bir tarihi güzellik daha yok olacak.” ifadelerini kullanıyor.