Kafiye nedir? Kafiye çeşitleri nelerdir?

Düşüncelerden, duygulardan, hasret, acı, öfke, yalnızlık, mutluluk gibi birçok durumdan etkilenerek yazılan şiir, var olan dilden farklı bir dil ve dünya oluşturarak yazılan düz yazıdan farklı bir yazın türüdür. Şiir türünün kendi içinde uyulması gereken bazı kuralları vardır. Kafiye ya da diğer adı ile uyak da bu kurallar arasında yer alır.

Kafiye nedir?

Kafiye kelime olarak Arapça dilinden gelmiş ve zaman içinde söyleniş biçiminde değişikliğe uğrayarak Türkçeleştikten sonra Türkçe sözlüğe girmiş bir kelimedir. Türk Dil Kurumu resmi internet sayfasında yer alan Türkçe Sözlük kısmında ve sözlük yayınlarında bu kelimeyi isim türünde iki farklı şekilde tanımlar. Bu tanımlar şu şekildedir:

• İsim türünde, edebiyatta kullanılan: Şiirlerde, dizelerin son kısımlarında tekrar edilen ve aynı ahengi veren heceler ya da aynı görevde olmadığı halde benzeşlik gösteren sesler.
• Halk edebiyatında ayak

Kafiye kelimesinin eş anlamlısı uyak kelimesidir. Uyak kelimesi de cümle içinde kafiye yerine kullanılabilen bu kelime ile aynı anlama karşılık gelen bir kelimedir. Şiir türünün bel kemiği olarak kabul edilen kafiye de kendi içinde çeşitlere ayrılır.

Kafiye çeşitleri nelerdir?

Bir şiirde yer alan dizelerin belli sesleri birbiri ile uyum içinde tekrar edilmelidir. Bu durum kafiye olarak isimlendirilir. Şiirde kafiye son derece önemli bir unsurdur ve şiirin yapısını güçlendirici etkisi bulunur. Birden fazla kafiye türü vardır.

• Tam Kafiye
• Yarım kafiye
• Çapraz kafiye
• Sarmal kafiye
• Zengin kafiye / Cinaslı Kafiye

• Düz kafiye

• Düz kafiye; bir dörtlükteki tüm dizelerin veya ilk üç dizenin ya da ilk dize ile ikinci, üçüncü dize ile dördüncü dizenin kafiyeli olmasıdır.
• Çapraz kafiye; dörtlüğün ilk ve üçüncü dizeleri ile ikinci ve dördüncü dizelerinin kendi içlerinde kafiye oluşturması biçiminde oluşur.
• Sarmal kafiye; dörtlükteki ilk ve dördüncü dizelerle ikinci ve üçüncü dizelerin kendi aralarında kafiye oluşturmasıdır.
• Zengin kafiye; cinaslı kafiye olarak da anılır. Bu kafiye çeşidinde dize sonlarında yazılışları aynı ama anlamları farklı olan kelimeler cinaslı bir biçimde kafiye oluşturur. Dizelerin son kısımlarında yer alan kelimelerdeki 3 ya da daha fazla ses benzerliği olur.
• Yarım kafiyede dize sonunda yer alan tek ses benzerliği olur.

Kafiye türlerine örnekler nelerdir?

Uyak ya da kafiye şiirlerde mısraların sonlarında yer alan kelimelerin heceleri arasındaki ses benzerlikleridir. Şiirlerde kafiye dizelerin sonlarında yer alan ve farklı görevleri olan ekler ya da anlamları aynı kelimeler arasında olur. Bazı kafiye türlerine şu durumlar örnek verilebilir:

• Yarım kafiye: … tüm kitapları önüme diz / Sahilde görüşelim bu yaz. (Z seslerinin oluşturduğu kafiye)
• Tam kafiye: … yeni geldin sen / Akşamları yalnızım ben. (Son kısımdaki ben ve sen kelimeleri iki harf ile tam kafiye üretmiştir.)
• Zengin kafiye: En sevdiğim tatlıdır keşkül / İçine düştüğüm durumun adı müşkül. (Son üç harfin oluşturduğu “kül” burada zengin kafiye oluşturur.)
• Düz kafiye: Gözünde hüzün kalbinde yara / Beni yakan dert yüreğimde bir kara / Çektin gittin yapılır mı bu bana? / Ben yarını beklerim seni görmek için. (İlk üç mısradaki son kelimeler birbirleri ile uyumlu ancak son satırdaki kelime uyumsuzdur. Bu da düz kafiye örneğidir.)