Kara tren 151 yaşında
Gelişmişliğin simgesi olarak gösterilen demiryolları, 151. yaşını yarın kutlayacak. 1856 yılında demiryolu ile tanışan Türkiye'de, demiryolu kimi zaman karayollarına yenildi, kimi zaman ise altın dönemini yaşadı. Son dönemlerde ise demiryolları hızlı tren, Marmaray gibi önemli projelerle hızlı bir yükselişe geçti
İLK HAT İZMİR-AYDIN
1856 yılında demiryolu ile tanışan Türkiye, Cumhuriyet öncesinde demiryolu hatlarının büyük bölümünü yabancılara verilen imtiyazla yaptırmaya başladı. İlk kazma 130 kilometrelik İzmir-Aydın hattına İngilizler tarafından vuruldu. Bu hat, bölgenin nüfus bakımından kalabalık, ticari potansiyeli yüksek, İngiliz sanayisinin gereksinim duyduğu hammaddeye kolay ulaşması, ayrıca Ortadoğu'nun kontrol altına alınarak Hindistan yollarının denetim altına alınması bakımından stratejik bir öneme sahip olması nedeniyle seçildi.
1856-1922 yılları arasında toplam 8 bin 619 kilometre demiryolu hattı yapılırken, demiryolu hattının 4 bin kilometrelik bölümü Cumhuriyetin ilanı ile belirlenen milli sınırlar içinde kaldı.
YILDA 30 KM DEMİRYOLU
1923-1950 yılları arasında ise hazırlanan 1. ve 2. Beş Yıllık Sanayileşme Planlarında demiryollarına öncelik verildi. Bu dönemde demiryolu hatları milli kaynaklara yönlendirilerek, sanayinin yurtta yayılma sürecinde etkili oldu.
"Demir ağlarla ördük ana yurdu dört baştan" dizesiye 10. Marşında bile yer alan demiryollarının gelişimi 2. Dünya savaşı ile birlikte değişmeye başladı. Demiryolu yatırımları Demokrat Parti iktidarında, ulaşımda tercihin tamemen karayollarına verilmesiyle adeta unutulmaya başladı.
1960 sonrası planlı kalkınma dönemlerinde, demiryolları için öngörülen hedeflere hiçbir zaman ulaşılamazken, 1950-1980 yılları arasında yılda sadece ortalama 30 kilometre yeni hat yapılabildi.
KARAYOLLARI YÜZDE 80 DEMİRYOLU YÜZDE 11 UZADI
1980'li yılların ortalarında ise, Türkiye'de hızlı bir karayolu yapım seferberliği başlatıldı, otoyollar GAP ve Turizmden sonra Türkiye'nin 3. büyük projesi olarak kabul edildi.
Bu çerçevede 1990'li yılların ortalarına kadar otobanlar için yılda yaklaşık 2 milyar dolarlık yatırım yapıldı. Buna karşılık, özellikle önemli demiryolu altyapı yatırımları konusunda her hangi bir projenin hayata geçirilmedi. Buna karşılık Mavi Tren projesiyle, demiryolu yolcu taşımacılığı cazip halie getirilmeye çalışırken, altyapı olarak kaydadeğer yatırım yapılmadı.
1950'li yıllardan sonra uygulanan karayolu ağırlıklı ulaşım politikaları sonucunda, 1950-1997 yılları arasında karayolu uzunluğu yüzde 80 artarken, demiryolu uzunluğu sadece yüzde 11 oranında arttı.
Türkiye'de yolcu taşıma paylarına bakıldığında, karayolunun yolcu taşıma payı yüzde 96, demiryolunun yolcu taşıma payı ise yalnızca yüzde 2 seviyelerinde olduğu görülüyor.
Son dönemde başlatılan Hızlı Tren, Marmaray ve Bakü-Tiflis-Kars Demiryollu Projeleri ile demiryolları altın çağını arıyor. Türkiye'de şu an toplam 10 bin 984 kilometre uzunluğunda demiryolu hattı bulunuyor.
