Kekemelik: Neden olur, nasıl geçer?

İletişimde kullanılan dil ve bu dili oluşturan sözcükler ise kilidi açan anahtar görevi görür. Karşımızdaki insanlar ile kendimizi en doğru sözcükler ile ifade ederek etkin bir iletişim kurarız. Fakat zaman zaman kullanılan sözcüklerin telaffuzunda normal olmayan durumlar meydana gelebilir. Konuşurken takılmak, duraksamak ve bazı deyişlerin oldukça uzun sürmesi iletişimi sekteye uğratır. Özellikle çocukluk döneminde yaşanan bu iletişim sorunları ileriye dönük büyük travmalara zemin hazırlar.

Kekemelik Nedir?

Konuşurken akışın veya ritmin zamanla değişmesi veya zorlaşması kekemelik sorununun habercisidir. Kekemeler; konuşurken akıcı olmaktan uzak, ses veya sözcükleri tekrar eden, heceleri uzatarak söyleyen, sözcükleri ise ancak parçalayarak ifade edebilen kişilerdir. Bunun yanında konuşma sırasında bloke olma veya ara verme sorunu yaşarlar. Heceler veya sözcükler; duraksamalar, uzun beklemeler sonunda telaffuz edilir. Hatta sorunu yaşayan kişiler bazı hecelerde uzun süre takılır. Bu ses, hece veya sözcükleri konuşmanın akışını bozacak şekilde ifade eden kişiler kekeme olan kişilerdir.

Bu sorun aslında kendi içinde çeşitli farklılıklara sahiptir. Fakat genel olarak kekeme olan kişiler bazı özellikleri ortak olarak bulunduruyor. Bir kelime telaffuz edilmeye çalışıldığında aşırı zorlanma ve deyişlerde aşırı çaba gösterme, bazı cümleleri ve sözcükleri ifade ederken vurguda değişimler, seste normal olmayan uzamalar, konuşmada zorlanırken yeni kelimeler ekleme ortak görülen özelliklerdir.

Kekemelik genellikle çocuk yaşlarda gelişen bir çeşit hastalık. Dil gelişiminin erken olduğu (2-6) yaş aralığında sık görülüyor. Okul çağında olan çocuklarda, ergenlerde ve yetişkinlerde de aynı sorun görülebilir. Fakat daha nadirdir. Kekemelik sorunu rastlanan kişilerin %75‘i üç yaşından küçük çocuklardır. Bu dönemde yaşanan kekemelik sorunu zamanla geçebilir. Erkeklerin bu hastalığa yakalanma olasılığı ise kadınlara göre 3 kat daha fazladır. Yapılan araştırmalarda kadınlarda görülen bu hastalığın kendiliğinden geçme oranı çok yüksektir. Uzak Doğu ve Orta Asya toplumlarında hastalığa yakalanma riski daha fazladır. Kekeme olan kişilerin 3 yaşından sonraki doğal iyileşme sürecinde, okul çağına gelmeden sorundan kurtulması beklenir. Fakat yetiştirilme tarzı, çocuğun iletişim kurmadaki başarısı ve aile yaşantısı, örf, gelenek ve adetler, cinsel istismar, travmalar ile bazı hastalıklar bu sorunun devam etmesine, hatta yetişkinlikte bile sürmesine neden olabilir.

Arada Sırada Kekemelik Olması

Bazı kişilerde aşırı stres ve heyecandan ötürü ani kekemelik gelişir. Bu durum çocuklarda da meydana gelebileceği gibi erişkinlerde de ortaya çıkabilir. Önemli bir sunum öncesi kafasında kelimeleri toparlamaya çalışırken takılan ve aynı sözcükleri tekrarlayan erişkinlerin kekeme olduğu söylenemez. Fakat artan stres hormonunun beyindeki konuşma mekanizmasını etkilemesi sonucunda kekeme olan kişilerle aynı sorunları yaşarlar.

Kekeme olan çocuklar ise normalde düşünerek konuşurken birçok sözcüğü uzatır veya tekrarlar. Fakat bir şiir okurken veya bir şarkı söylerken bu durumun gözlenmemesi ebeveynleri şaşırtır. Aslında durum şundan ibarettir. Korku ve baskı altında olmadan çocuklar akıcı bir şekilde şarkı ve şiirleri telaffuz eder. Hem bunları özellikle düşünmediği hem de ezberlenmiş bir formda söylediği için kekemeliğin etkileri görülmez.

Kekemelik Neden Olur?

1. Genetik

Genetik faktörlerin kekeme olan kişiler üzerinde direkt bağlantısı olduğuna dair kesin kanıtlar bulunmuyor. Fakat hastalar üzerinde yapılan analizlerde daha önce kekeme olan kişilerin ailede varlığı saptanmıştır. Bu kişilerin 1. dereceden yakın olması kişide aynı problemin meydana gelmesini tetikliyor. Fakat kalıtsal özelliklerin genel anlamda hastalığı meydana getirdiği kesin olarak söylenemez.

2. Stres

Her türlü soruna kaynaklık eden stres, kekemeliğin de en büyük nedenleri arasında yer alır. Stres kaynaklı duygu değişimleri, korku ve utanma kekemeliğe yol açan başlıca nedendir. Kekemeler stres anında düşüncelerini toparlayamadıkları için kelimeleri doğru telaffuz edemezler. Hece ve sözcükleri uzatarak veya yanlış vurgularla söyleyerek iletişimde zorluk yaşarlar. Normalde kekeme olmayan bir kişi bile stres anında bir kekemenin yaşadığı sorunları yaşayabilir.

3. Travma

Çocukluk döneminde yaşanan travmalar da kekemeliğe neden olur. Doğumdan sonraki 3 yıllık süreçte büyük bir kaza yaşanması, aile bireylerinin ayrılması, çocuğun ailesinden psikolojik ve fiziksel şiddete maruz kalması, cinsel istismar veya tecavüz gibi durumlarda konuşmada bozukluk meydana gelir. Kötü travmalar atlatan çocuklarda iyileşmenin zor olmasına, akabinde sorunun erişkinliğe kadar devam etmesine sık rastlanır.

Yetişkinlerde Kekemelik Neden Olur?

Yetişkinlikte ortaya çıkan bu sorun genetik sebeplerle açıklanamaz. Nörojenik olarak meydana gelen kekemelik ergenlikten sonra her yaşta görülebilir. Bu sorun arada sırada ortaya çıkabildiği gibi, sürekli olarak da görülebilir. Yetişkinlerde stres anında ortaya çıkması muhtemeldir. Bunun yanında büyük bir kaza, depresyon, çok sevilen birinin ani kaybı, aşırı üzüntü kekemeliğe sebebiyet verebilir. Ayrıca bazı hastalıkların (kanser, diyabet, iltihaplanma) dil kökü ve ses tellerine zarar vermesi sonucunda da kekemelik sorunu yaşanabiliyor.

Kekemelik Nasıl Geçer ?

Kekeme olan kişiler iletişim kurmada zorluk yaşayan ve bu durumdan dolayı da sosyal açıdan zayıf olan kişilerdir. Gerek çocuklarda gerekse erişkinlerde bu soruna maruz kalmak zamanla bireylerin içine kapanmasına ve utangaç bir hal almasına neden olur. Konuşmada zorluk yaşadığı için kendini ifade edemeyen ve sosyal iletişimden kopan kişiler için her yaş grubuna özel tedaviler uygulanır. Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde konuşmada akıcılığı artırmak ve deyiş problemlerini gidermek amacıyla tedaviler yapılmaktadır.

1. Konuşma teknikleri

Kekeme olan kişilerde konuşurken meydan gelen gereksiz vurguların giderilmesi, akıcılığın düzeltilmesi ve sözcüklerin temiz çıkması amacı ile birçok konuşma tekniği uygulanır. Lidcombe, blok modifikasyonu gibi farklı ülkelerden çıkmış ve bizim ülkemizde de uygulanan bu yöntemler ile kekeme olan kişilerin sorunları çözülür.

• Lidcombe daha çok erken dönemde çocuklarda gelişen kekeme sorununun tedavisinde kullanılır. İlk olarak Avustralya'da denenen bu yöntem daha çok okul öncesi çocuklara uygulanıyor. 2-6 yaş aralığındaki çocuklara haftada bir defa kliniklerde konuşma teknikleri eğitimi veriliyor. Toplamda 3 ay boyunca devam eden bu tedavide aile de katılımcı oluyor. Bu tür tedavilerde aile desteği, hastanın tedavi sürecinde önemlidir.
• Blok modifikasyonu tekniğinde çeşitli aletler kullanılarak kişinin konuşmadaki hızı ve vurgusu ayarlanır. Bu yöntem erişkinlerde daha çok kullanılır. Bu yöntemde çeşitli araçlar da kullanılır. Kişinin konuşmasını yavaşlatıp kendi sesini duyması sağlanır. Ayrıca bu tedavide 'delayed auditory feedback' cihazı kullanılarak, kişinin kulağına bir ses verilerek kendi sesi maskelenir. Bu arada kişinin çıkardığı sesler kayıt altına alınarak analizler yapılır. Bu analizler sonucu yavaş yavaş akıcı konuşma sağlanır.
• Erişkinler alternatif tedaviler aradığından kekemelik evde nasıl geçer gibi araştırmalar yapabiliyor. Dil altına kalem yerleştirmek, ağza çakıl taşı alıp konuşmak gibi evsel yöntemler hastalık tedavisinde etkili değildir.