Kısa çizgi ve kullanıldığı yerler ile ilgili cümleler: Kısa çizgi nerelerde kullanılır?

Yalnızca edebiyat ve dilbilgisinde değil, matematik alanında da sıkça karşılaşılan kısa çizgi nerelerde kullanılır? Cümlelerde bilgi vermeye, satır sonuna sığmayan kelimelerin eklerini ayırmaya yarayan kısa çizgi, matematik işlemlerinde ise çıkarma işareti amacıyla kullanılır. İşte kısa çizginin kullanıldığı yerler...

Kısa Çizginin Kullanım Alanları

Kısa çizginin kullanım alanları arasında edebiyat, dilbilgisi ve matematik yer alır. Matematik içerisinde kullanılan kısa çizginin farklı görevleri bulunur. Dilbilgisi içerisinde kelime köklerini incelemek amacıyla kullanılır. Matematik içerisinde kullanılan kısa çizgi, dört temel işlemden biri olan çıkarma anlamına gelir. Dört işlemden birini belirtmek için kullanılan kısa çizgi, negatif sayılar için de kullanılır. Pozitif sayının önüne kısa çizgi getirilerek, sıfırdan küçük negatif hale getirilmiş olur.

Kısa çizgi kullanımı ile ana cümle arasında bilgi verilebilir. Ana cümle içerisinde verilen bilgilere ara cümle isimlendirmesi yapılır. Yazarın belirtmek istediği durum, kısa çizgi kullanımıyla aktarılabilir. Bu sayede konudan bağımsız yorumlar, istenilen kelimenin öteki anlamları okuyucuya aktarılmış olur.

Kısa çizginin kullanıldığı yerler, ara cümlelerin baş ve son kısmıdır. Aynı zamanda satır sonuna sığmayan kelimelerin eklerini ayırmak için kullanılır. Genellikle satırın en son kısmında kullanılarak, cümlenin alt satırdan devam etmesini sağlar. Heceleme yaparken, kelimeleri eklerine ve köklerine ayırırken kısa çizgiden yardım alınır. Ek almış kelimelerin, kök ve gövdeleri kısa çizgi kullanımı ile incelenebilir. Özellikle okuma yazma öğretilirken, kısa çizgiden sıkça yardım alınır.

Kısa Çizginin Görevleri

Kısa çizginin kullanıldığı durumlara göre farklı görevleri bulunur. Kısa çizginin görevleri şu şekilde sıralanabilir:

• Kısa çizgi, edebiyat içerisinde kelimeleri kök ve eklerinden ayırmaya yarar.
• Matematik içerisinde çıkarma işleminin belirtilmesinde kullanılır. Dört temel işlem içerisinde yer alan kısa çizgi, çıkarma işaretini temsil eder.
• Defter veya sayfa üzerine yapılan yazılarda, satır sonuna gelen kelimeler ile kullanılır. Kısa çizgi sayesinde satır sonuna sığmayan kelimeler aşağıya yazılmış olur.
• Okuma yazma öğretirken, kelimeler üzerinde köken ve gövde incelemesi yaparken kısa çizgi kullanılır.
• Kitaplarda ve çeşitli eserlerde, kısa çizgi ile ana cümle arasında bilgi verilebilir. Böylece konudan bağımsız ara cümleler, cümle arasına yazılabilir. Kısa çizgi sayesinde, cümle akışını bozmadan okurlara bilgilendirme yapılabilir.
• Kısa çizgi işareti ile kelimeler arasında ile ve ila anlamı sağlanabilir. Ayrıntı verilmek istenilen kelimeden sonra kısa çizgi kullanımı ile açıklama yapılabilir. Örneğin, “hediye demet –papatya ve gül- almıştı.” cümlesinde demet içerisinde yer alan çiçekler anlatılabilir. Bu sayede kullanıcı çiçek demetini daha iyi anlayabilir, yapılan betimlemeleri gözünde canlandırabilir.
• Son olarak matematik içerisinde eksi anlamı bulunur. Sayılardan önce kısa çizgi kullanılarak, sayının negatif yani sıfırdan küçük olduğu belirtilir. İşlem yaparken negatif sayılar, pozitif sayılardan çıkarılır.

Kısa Çizgi Örnekleri

Kısa çizginin edebiyat ve matematik içerisindeki kullanım alanları birbirinden farklıdır. Kısa çizgi ile ilgili cümleler üzerinde durarak, edebiyat içerisindeki kullanımına göz atalım.

• Anlatılmak istenilen bir alt sa-

tıra kaldı.

Örnek cümlede sayfaya sığmayan kelimeler, kısa çizgi ile alt satıradan devam ediyor.

Kısa çizgi sayesinde, satır sonundaki kelime hecelerine ayrılarak alt satıra yazılabilir.

• Bana kocaman pasta –frambuazlı- almış.

Bu örnek cümlede, okuyucunun pastayı daha iyi anlaması için hangi malzemeden yapıldığı yer alıyor. Kısa çizgi arasına yazılan kısa notlar ile yazarın istediği nesneler daha ayrıntılı tanımlanabilir. Böylece okuyucu açısından, görsel betimlemeler net bir hale gelebilir. Bu cümleyi gören okuyucu, hikayeyi okumaya devam ederken frambuazlı pastayı aklında canlandırabilir.

• Göz-lük-çü
  Okuma yazmayı öğretirken, kelimelerin kökleri hakkında inceleme yapılır. Böylece aldığı ekler ve oluşan kelimenin kökü daha iyi anlaşılabilir. Bu örnekte de göz kelime kökünden gözlükçü kelimesinin türetilmesi incelenebilir.

• İm-kan-sız
  Heceler arasında kısa çizgi kullanarak, okuma yazma öğretilebilir. İlkokulda verilen Türkçe eğitiminde, heceleme sıkça yapılır. Heceleme yapmak için en çok kullanılan noktalama işareti kısa çizgi olur.

• 17-7=10
  Kısa çizgi, matematik içerisindeki dört temel işlemden biridir. Matematik içerisinde çıkarma işareti olarak bilinen kısa çizgi, sayılar arasında kullanılır. Ayrıca sayılardan önce kısa çizgi yazıldığı zaman sayı negatif olur. Örneğin, -7 negatif bir sayıdır ve sıfırdan küçüktür.