Leyla Zana'nın yeni yasama yılındaki durumu ne olacak?

Türey Köse

Gazeteci, Ankara

Zana, HDP'nin Ağrı milletvekili.

TBMM, 1 Ekim 2016 günü ikinci yasama yılına başlarken, 1 Kasım seçimlerinde HDP'den Ağrı Milletvekili seçilen, ancak yemini geçerli sayılmadığı için yasama faaliyetlerine katılamayan Leyla Zana'nın "yemin" sorunu da rafta bekliyor.

Leyla Zana'nınsekreter ve danışmanın görevine son verildiği için odasının telefonları cevap vermiyor. TBMM'deki odasının kapısı kilitli, postası da kapı önünde yığılı bekliyor.

Zana'nın yemini geçersiz sayıldı1994'te dokunulmazlıkları kaldırılan eski DEP'liler: Kürt siyasetine fırsat tanınmadıTBMM'de6 Kasım 1991 günü yakın siyasi tarihin en tartışmalı günlerinden biri yaşandı. SHP listesinden TBMM'ye giren Leyla Zana'nın Türkçe başladığı yemini Kürtçe "Bu yemini Türk ve Kürt halklarının kardeşliği adına ediyorum" diye sürdürmesi büyük tartışmalara yolaçtı. Zana'nın sözleri tutanaklara "Hatip tarafından bilinmeyen bir dilde birtakım kelimeler ifade edildi" diye geçti. Yemini geçersiz sayılan Zana, "Yemine ilave ettiğim sözü geri alıyorum" diyerek yeniden metni okudu.

Zana'nın TBMM'deki odası.

1 Kasım 2015 seçimlerinde milletvekili seçilen Leyla Zana,aradan 24 yıl geçtikten sonra yeniden "yemin" için kürsüye çıktığında "Biji Aşiti (yaşasın barış)" diye konuşmaya başladı, yemin metninin sonundaki "büyük Türk milleti" ifadesinin de "büyük Türkiye milleti" diye değiştirince yemini geçersiz sayıldı. Zana yeniden yemin etmeyeceğini açıkladı.

Yemin etmediği için milletvekilliği faaliyetlerini yürütemeyen Leyla Zana'nın Mecliste bir odası var, ancaksekreteri, danışmanı ve yardımcı personeli yok. Meclis İnsan Kaynakları tarafından 21 Mart 2016 tarihinde sözleşmeli çalışan danışmanı, sekreteri ve yardımcı personelinin işine son verildi.

Leyla Zana'nın TBMM'deki 1064 numaralı odasının kapısı kilitli. Aralarında TBMM gündemlerinin de yer aldığı postaları kapının üstünde ve önünde yığılı bekliyor. Sekreterinin işine son verildiği için telefonları da cevap vermiyor. Leyla Zana, bir süre önce kabul edilen anayasa değişikliğiyle dokunulmazlığı kaldırılan HDP milletvekilleri arasında yer alıyor.

Partilerin "yemin" önerileriMilletvekili yemini, yeni anayasa tartışmalarının önemli bir alt başlığı. TBMM'nin 24. döneminde kurulan Anayasa Uzlaşma Komisyonu'nda 4 parti "yemin"de anlaşamamıştı. AKP, CHP ve MHP yemin metninin değişmesini isterken; Kürt siyasi hareketinin o dönemde TBMM'de temsilcisi olan ve bugün "HDP" adıyla yoluna devam eden BDP ise "Milletvekillerinin andiçmesine gerek yok" diyerek herhangi bir öneri vermemişti. Çalışmaları sürdürülen yeni "mini anayasa" paketinde ise yemin konusu yer almıyor.

24. dönemde anayasanın "Andiçme" başlıklı 81. maddesi için AKP'nin önerisi başkanlık hedefine göre biçimlendirilmişti. AKP, Başkan, başkan yardımcısı, bakanlar ve milletvekilleri için aynı yemini istedi."Yemin" metniyle ilgili olarak partilerin verdiği öneriler şöyleydi:

AKP: İnsan haklarına, hukukun üstünlüğüne ve demokrasiye bağlı kalacağıma; devletin bağımsızlığını, ülkenin bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma mukaddesatım ve şerefim üzerine yemin ederim.

CHP: Milletvekili sıfatıyla anayasaya sadakatten ayrılmayacağıma, Türkiye Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını ve ülkenin bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma, insan haklarına dayanan demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine ve Atatürk devrimlerine bağlı kalacağıma milletvekili sıfatımdan kaynaklanan konum ve yetkilerimi kişisel çıkar ve yarar sağlamak amacıyla kullanmayacağıma, vatandaşların refah ve mutluluğu için çalışacağıma Türk Milleti önünde namusum ve şerefim üzerine ant içerim.

MHP: (İnandıkları mukaddes kitap huzurunda) Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma; hukukun üstünlüğüne, demokratik ve laik Cumhuriyete ve Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlı kalacağıma; Anayasa'ya sadakatten ayrılmayacağıma; büyük Türk Milleti huzurunda, bütün mukaddesatım, namusuz ve şerefim üzerine yemin ederim.

"Kraliçe'ye, anayasaya, İncil'e, Kuran-ı Kerim'e" bağlılık TBMM Araştırma Merkezi'nin "Türkiye'de ve çeşitli ülkelerde parlamento üyelerinin yemini" başlıklı çalışmasında incelenen 43 ülkenin 34'ünde parlamento üyelerinin yemin etmesi zorunlu, 9 ülkede ise yemin zorunluluğu yok.

Almanya'da yemin zorunluluğu sadece Cumhurbaşkanı, Başbakan ve bakanlar için, İtalya'da da sadece Cumhurbaşkanı ve hükümet üyeleri için geçerli. Çin Halk Cumhuriyeti, Fransa, İrlanda, İsveç, Norveç, Romanya, Rusya ve Slovenya ise yemin zorunluluğu bulunmayan ülkeler olarak sıralanıyor.

Zana, yemin etmediği için milletvekilliği faaliyetlerini yürütemiyor.

Bazı ülkelerdeki yemin metinleri şöyle:

ABD: ABD anayasasını destekleyeceğime, iç ve dış düşmanlara karşı koruyacağıma, ona sadakat ve doğru bir inanç taşıyacağıma; başlamak üzere olduğum görevimin gereklerini doğruluk ve içtenlikle yerine getireceğime; bu yükümlülüğü özgürce ve zihinsel hiçbir çekincem veya kaçınma amacım olmadan üzerine aldığıma yemin ederim. Tanrı yardımcım olsun. (Kongre üyeleri sağ ellerini kaldırır ve metni tekrarlarlar. Yasal bir zorunluluk olmasa da diğer ellerinde İncil ya da inançlarını temsil eden kutsal kitabı tutarlar.)

Avusturya: Cumhuriyete sadakatle hizmet edeceğime, anayasa ve diğer yasalara her zaman bağlı kalacağıma ve görevimi dürüstlükle yerine getireceğime söz veririm.

Danimarka: Anayasaya uyacaklarına dair yemin eder ve "Krallığın anayasasına saygı göstereceğime şerefim üzerine söz veririm" metnini imzalarlar.

Hindistan: "Ben.... başlamak üzere olduğum görevi dürüstçe yerine getireceğime, Hindistan'ın bağımsızlığı ve bütünlüğünü savunacağıma ve Hindistan anayasasını ve kanunlarına sadakatle uyacağına söz veririm/Tanrı adına yemine ederim."

Hollanda: Parlamento üyeleri "parlamento üyesi olabilmek için hiçbir hediye vermediğine veya bu konuda vaatte bulunmadığına, parlamento üyesi olduktan sonra hediye kabul etmeyeceğine, kral ve anayasa üzerine görevlerini sadaketle yerine getireceğine" ilişkin 4 unsuru içeren bir yemin etmek zorundadır.

İngiltere: Parlamenterlerin üç farklı yemin metninden birini tercih etmeleri gerekiyor. En çok tercih edilen yemin metni "Ben..., Kraliçe Elizabeth ile onun varis ve haleflerine sadık kalacağıma ve tam bir bağlılık taşıyacağıma tanrının huzurunda yemin ederim. Tanrı yardımcım olsun". Bu metni reddeden üyeler "Tanrı" ifadesinin yer almadığı ikinci bir yemini edebiliyor. Yemini tamamıyla reddeden üyeler ise "resmi tasvip" te bulunabiliyor. Yeminlerin İngilizce yapılmasına dair zorunluya yakın teammüller bulunmasına karşın uygulamada bazı başkanların Gal dili ile İskoç ve İrlanda dillerinde de yemine izin verildikleri görülmüş.

İran: Esirgeyen ve bağışlayan Allah'ın adıyla, İslam'ın kutsiyetini ve İran halkının , İslam devriminin kazanımlarını ve İslam cumhuriyetinin temellerini koruyacağıma halkın vekili olarak görevlerimi yerine getirirken dindarlıktan ayrılmayacağıma, daima ülkenin bağımsızlığı ve şerefine bağlı kalacağıma , devlete ve millete karşı görevlerimi yerine getireceğime, anayasayı koruyacağıma , konuşurken, yazarken ve fikirlerimi ifade ederken ülkenin bağımsızlığı, halkın özgürlüğü ve çıkarlarının güvenliğini gözönünde bulunduracağıma Kuran-ı Kerim huzurunda Yüce Allah adına ve bir insan olarak kendi şerefim üzerine yemin ederim.

TBMM Araştırma Merkezi'nin "Türkiye'de ve çeşitli ülkelerde parlamento üyelerinin yemini" başlıklı çalışmasında incelenen 43 ülkenin 34'ünde parlamento üyelerinin yemin etmesi zorunlu, 9 ülkede ise yemin zorunluluğu yok

İspanya: Senatonun geçici başkanı veya bir başkanvekili her senatöre sırayla "Anayasayı gözeteceğine yemin eder misin" diye sorar ve Senatör de "Evet, yemin ederim/ söz veririm" der.

Yunanistan: Ülkeme ve demokrasiye sadakat göstereceğime, anayasaya ve kanunlara itaat edeceğime ve görevlerimi dürüst bir şekilde yerine getireceğime kutsal teslis adına yemin ederim. (Farklı bir dine veya inanışa mensup olan milletvekilleri kendi dini veya kutsalı üzerinden yemin ediyor.)

İfadeye çağrıldı Leyla Zana, uzun bir süredir basının röportaj taleplerini kabul etmiyor.

Ajanslar Cuma günü, Diyarbakır Başsavcılığı'nın, Leyla Zana'nın da aralarında yer aldığı altı milletvekili hakkında 'şüpheli' sıfatıyla ifadeleri alınmak üzere davetiye çıkardığını duyurdu.

Doğan Haber Ajansı bu çağrının hangi soruşturmaya ilişkin yapıldığının bilinmediğini belirtti.

Anadolu Ajansı ise Zana'nın "silahlı terör örgütüne üye olmak" suçlamasıyla çağrıldığını bildirdi.

Bu son gelişme de dikkate alındığında yeni yasama döneminde Zana'nın durumunun ne olacağı merak konusu…