Dünya'da ve Türkiye'de bazı trafik ışıklı kavşaklar yerini modern dönel kavşaklara bırakıyor.

Dönel kavşakların tarihi 18. yüzyıla kadar uzanıyor. Ancak bu kavşaklar 20. yüzyılda yaygınlaşmaya başladı.

New York'taki meşhur Colombus Circle ABD'nin, Fransa'nın başkenti Paris'te Charles de Gaulle Meydanı'nda bulunan kavşak da Avrupa'nın ilk dönel kavşağı kabul ediliyor.

Amerika'da 1950'lerin ortasından itibaren artan trafik ve çok net olmayan kurallar nedeniyle popülaritesini yitiren dönel kavşaklar, 1966 yılında İngiltere'de herkesin kolayca öğrenebileceği tek bir kural ile adeta yeniden doğdu.

'Dönel kavşaktaki araca yol ver'

Bu kurala göre, dönel kavşak içerisinde bir araç geçiş önceliğine sahip olduğu için, kavşaktaki araçlar o araca yol vermek zorunda.

Bu radikal değişiklik yıllar içinde kabul gördü ve neredeyse tüm avrupa'da yaygınlaştı. Avrupa'da modern dönel kavşak sayısında Fransa, İspanya ve İngiltere ilk sıradaki ülkeler.

ABD'de ise trafik ışıklı kavşaklara alışkın sürücülerin Avrupa'ya gelince trafikte zorlanmaları filmlerde bile işlendi.

Trafiğe bağlı sorunları azaltmak isteyen Amerika, son yıllarda yeniden modern dönel kavşaklar inşa etmeye başladı. Türkiye'de de bazı yerel yönetimler, kendi yetki alanlarında dönel kavşak tercih ediyor.

Türkiye'de ne kadar dönel kavşak var net bir veri yok ancak bazı illerde diğerlerine göre daha yaygın.

Peki dönel kavşağın avantajları neler?

Güvenlik

Dönel kavşaklar, mimarisi gereği araçların hızlarını saatte 20 km'ye kadar düşürmesini sağlayarak, şiddetli çarpışmaların önüne geçebiliyor.

Trafik kavşak içinde tek yönlü aktığı için kafa kafaya çarpışmalar yaşanmıyor. Yaşanan kazalar, araçların çoğunlukla birbirlerine belli bir açıyla çarpması sonucu yaşanıyor, dolayısıyla can kayıplı kaza oranı ciddi şekilde düşürülebiliyor.

Dört kollu kavşaklarda kaza yaşanma ihtimali olan 32 kritik nokta var. Dönel kavşaklarda ise bu sayı sekiz.

Amerika'da yapılan araştırmalara göre dönel kavşaklarda Toplam kaza oranı yüzde 37 daha düşük. Ölümcül kaza oranı ise yüzde 90 daha düşük.

Verimlilik

Dönel kavşaklar, sanılanın aksine çoğu durumda dört kollu kavşaklara göre daha fazla aracın geçişine imkan sağlayabiliyor.

Trafik ışığı olan kavşakta araçlar belli aralıklarla yanan ışıkları beklemek zorunda ancak dönel kavşaklarda akış neredeyse durmuyor.

Yapılan çalışmalar, dönel kavşaklardaki bekleme süresinin, sinyalize kavşaklara göre yüzde 20 daha az olduğunu ortaya koyuyor. Bekleme sürelerinin azalması, araçların çevreye de daha az zarar vermesini sağlıyor. Bu haliyle dönel kavşakların daha çevreci olduğunu söyleyebiliriz.

Maliyet

Modern dönel kavşakların, uygun standartlarda inşa edilebilmesi için, belirli büyüklükte bir alana ihtiyaç duyuluyor. İlk inşa maliyetinden sonra uzun süre bakım ya da yatırım gerektirmiyor. Sinyalize kavşaklarda ise kurulum maliyetinin yanında, her yıl 5-10 bin dolar arasında değişen bakım maliyetleri söz konusu. Bu maliyet hesabında bekleme sürelerinin ve kazaların azlığı da hesaba katıldığında,, dönel kavşakların uzun vadede daha kazançlı bir yatırım olduğu düşünülüyor.

Türkiye'de durum nasıl?

Türkiye'de 2019 verilerine göre 45 bin ölümlü ya da yaralanmalı trafik kazası gerçekleşti. Bunların yüzde 22'si, yani 10 bini kavşaklarda meydana geldi. Kazaların büyük bölümünde geçiş önceliğine uyulmaması öncelikli sebep. Yüksek hıza bağlı kazaların da bir çoğu kavşaklara yakın noktalarda gerçekleşiyor. Karayolları Genel Müdürlüğü, ölümlü ve yaralanmalı kazaların çok fazla gerçekleştiği 28 tane noktayı kaza kara noktası olarak belirlemiş. Bu noktaların çoğu da kavşak…

Sürücülerin kavşaklarda uyulması gereken kuralları bilmemesi ya da bu kurallara uymaması öncelikli kaza sebeplerinden. Direksiyon sınavı değerlendirme formunda kavşaklar için sadece genel bir bölüm var, çeşitli kavşak türlerini kapsayan bir detaylandırma yok.

Kazaların yaşanmasında bir diğer sebep de kavşakların uygun standartlarda inşa edilmemesi.

Türkiye'de modern dönel kavşak olarak bilinen kavşaklara, kurallara yeterince uyulmadığı için daha sonra trafik ışığı yerleştiriliyor. Bu da modern dönel kavşağın mantığı ile çelişiyor. Modern dönel kavşak tanımı, karayolları genel müdürlüğünün web sayfasında açıkça yapılmış ve kuralları animasyon ile anlatılmış. Ancak Türkiye'deki kavşakların çoğu bu standartlarda değil.

Dönel kavşaklarla ilgili kuralların yanlış bilinmesinde, ana yol-tali yol kavşaklarındaki geçiş önceliğinin, dönel kavşaklardaki durumla karıştırılması da bir etken.

Dünyada araç sayısı arttıkça trafik ile ilgili sorunlar da artıyor. Ancak şehir planlamalarında her geçen gün yeni yaklaşımlarla daha güvenli ve akıcı bir trafiğin oluşturulması hedefleniyor.

Modern dönel kavşaklar da trafikte yaşanan sorunların azaltılması noktasında popülerliğini artırıyor. Örneğin İngiltere'de her sene "Yılın dönel kavşağı" seçiliyor.

Çok büyük köprüler inşa etmek yerine, birden fazla dönel kavşağın bir araya getirilmesiyle pratik ve uygun maliyetli çözümler elde ediliyor. Hollanda'da bisikletlilerin de güvenle kullanabildiği dönel kavşak tasarımları yapılıyor. Ancak tüm bunlarda güvenliği ve akıcılığı sağlayan asıl faktör sürücülerin kurallara uyması.