Montessori’ye göre yaş gelişim dönemleri

Montessori sınıf ortamı, bireyseldir. Çocukların ihtiyaçlarını karşılamak için kişisel ve karma yaş gruplandırmasını kullanır. Bu karma sınıf yapısı Montessori’nin doğumdan erken yetişkinliğe kadar dört farklı gelişim aşaması olduğunu ortaya koyan gözlemlerine ve çalışmalarına dayanmaktadır. Bunlar “gelişim düzlemleri aşamaları” olarak adlandırmıştır. Eğitim Uzmanı Abdulkadir Özbek, çocuklarda Montessori yaş gelişim dönemlerini sizler için anlattı.

GELİŞİM EVRELERİ

Çocukların her gelişim aşamasında belirli ihtiyaçlar, nitelikler ve özellikler sergilediğini ve öğrenimin gerçekleşmesi için farklı hassas dönemleri bulunur. Bu hassas dönemlerde, bir çocuk yoğun bir gelişimsel değişim döneminden geçer ve bunu çocuğun yeni edindiği becerilere güvendiğini gösteren bir asimilasyon dönemi izler.

Birinci evre: Doğumdan itibaren 6 yaşına kadar

Montessori’nin ilk dönemi, 0-3 yaş arasındaki evre ve 3-6 yaş arasındaki evre olmak üzere iki alt evreye ayrılmıştır. 0-6 yaş arasında endokrin-hormon salgılarının çok aktif olması ve nöronların çok hızlı hareket etmesi sebebiyle bu evre öğrenmenin en yoğun olduğu dönem olarak görülmektedir. Eğer çocuk, bu dönemde kazanması gereken bilgi ve becerileri kazanamazsa daha sonra bu bilgi ve becerileri kazanması hiç kolay olmayacaktır.

0-3 yaş arası evre bilinç dışı dönemdir. Zihnin emici güçleriyle öğrenir. Hareket için duyarlılık kazanan çocukta, el koordinasyonu, dengede durmak ve yürümek gibi davranışlar gelişir. Vücut koordinasyonu ve işitme duyusuyla birlikte dildeki gelişim de ortaya çıkar. Bu dönemde çocuğa mümkün olduğunca uyaran vermek gerekir.

3-6 yaş arasını kapsayan ikinci alt evrede ise çevreden alınan izlenimler analiz edilir. Çocuk, bilinç dışı dönemden bilinçli döneme geçer ve bilinç dışı öğrendiklerinin bilincine varır. Önceden bilinç dışıyla elde ettiği kazanımlar güncellenir ve gelişir. Bir gruba katılarak sosyal uyum sağlamak, çocuk için çok önemlidir.

Bu evre özetle hareket, dil, tuvalet, düzen, nezaket, müzik, okuma, yazma, sosyal ilişkiler ve matematiği içeren hassas dönemlerle ifade edilir.

İkinci evre: 6-12 Yaş

İkinci gelişme düzeyi 6-12 yaş düzeyini kapsar. Bilgi için susuzluk ve entelektüel bağımsızlık için güçlü bir arzu ile ifade edilir. “Bunu kendim düşünebilirim!” ifadesi sıklıkla fark edilir.

Bu yaşta çocuklar ahlaki düzeni aramaya başlar, vicdanlarında doğru ve yanlış duygusunu geliştirir. Bu evre, çocuğunuza adaleti öğretmek ve başkalarına nasıl yardım edebileceğini göstermek için iyi bir zamandır. Çocuğun vicdanı, iyi-kötü ve doğru-yanlış arasındaki farka karar vermeye başlar. Bu şekilde çocuk sosyal bilince ulaşmayı başarır. Çocukta adalet bilinci oluşur. Bu dönemdeki çocuk, toplumsal alanda yeni doğmuş bir bebektir.

Bu gelişim evresinde çocuk fiziksel olarak büyük değişimler geçirir, daha çok sosyalleşmeye başlar ve bağımsızlık kazanmak ister. Çocuk; sosyal, kültürel, ruhsal ve dini açıdan bilgisini genişletme isteği duyar. Çocuksu ruh, soyut düşünmeye hazır hale gelmeye başlar. Sürekli “Neden?” sorusunu sorar.

Eğitimin bir önceki evresindeki materyaller, bireysel kişiliğin temellerinin atılması için yardım ederken bu eğitim düzeyindeki materyaller, kültürün kazanılması için yardım eder.

Bu aşamada çocuklar bu modelin baz alındığı okullarda, onları dünyadaki yerlerini keşfetmeye ve her şeyin birbirine bağlılığını takdir etmeye teşvik eden “kozmik bir eğitimden” öğrenirler.

Üçüncü evre: 12-18 Yaş (Ergenlik)

Kendini önemseme ve kendini değerlendirme duygularıyla güçlenen üçüncü gelişim düzeyi, eleştirel düşünme ve daha derin ahlaki ve sosyal değerleri keşfetme için hassas bir dönemdir. Bu yaşta, ergenler duygusal bağımsızlık için derin bir istek duyarlar. “Kendi başıma durabilirim.” zihniyetini fark edersiniz.

Fiziksel değişimler rol oynar, vücut olgunluğa ulaşır ve sağlık bakımından hassas bir dönemdir. Kararsızlıklar üzerine kuruludur. Fiziksel değişimlerinden dolayı ergenler, korunma ve emniyette olma gereksinimi hissederler. Hem duygusal hem fiziksel olarak zayıftırlar. Bunun yanında, sosyal ortamda bağımsız olma isteği de oluşur. Bireylere karşı saygı duyma ön plandadır.

Kimlik problemlerinin çok yaşandığı dönemdir. Ergenler, toplumdaki rollerini anlamak ve üstlenmek isteği duyarlar. Sosyal konumlarını anlamaya çalışırlar ve sosyal uyuma ihtiyaç duyarlar. Kendileri araştırmak ve bizzat yaşamak isterler. Ergenler sadece çalışmamalı ayıca kendi çalışmalarıyla para da kazanmalıdırlar. Bu şekilde özsaygı kazanırlar. Kültürel gelişimini üretme, çalışma ve deneme metotlarıyla deneyimleri yaşayarak sürdürmeli, kendini oluşturabilmeli ve yönlendirebilmelidir.

Bu aşamada ergen, sosyal benliğini inşa etmeye çalışır ve katılım ve yaşamı üzerinde daha fazla kontrol sahibi olma ihtiyacı hisseder. Üçüncü evrede kazanılması gereken bilgi ve beceriler şu şekildedir: Güven, kendini ifade etme, analitik düşünce, bağlılık ve sorumluluk.

Dördüncü evre: 18-24 Yaş (Olgunluk)

Dördüncü gelişim düzeyi, genç yetişkinin ruhsal benliği üzerinde çalışması veya daha yüksek düzeyde bir kendini anlama düzeyi oluşturması ile ifade edilir. Tek düze gelişim aşamasıdır. Hayat daha hızlı geçmeye başlar. Mutlu bir yaş dönemi olması beklenir. Çocuk önündeki fırsatların farkındadır ve girişimci olduğu dönemdir. Bakış açısını genişletir.

Bu aşama, finansal bağımsızlık için güçlü bir arzu ile işaretlenir. “Kendim alabilirim.” zihniyetini fark edersiniz. Bu süre zarfında genç yetişkin dünyadaki yerini keşfeder ve kendine “Dünyaya ne vermeliyim?” diye sorar.

Yetişkinler çocukları bilinçli bir biçimde eğitebilmek için belirtilen evrelere ait özellikleri çok iyi bilmek ve bu özelliklere uygun eğitim ortamları oluşturmak zorundadırlar. Çocuk, gelişim evrelerini uyaranlar bakımından zengin ortamlarda ve bilinçli bir şekilde geçirebilmelidir. Sonuç olarak yetişkinin temel görevi çocuğa bu imkanı sağlamaktır. Çocuk ihtiyaçlarını haber verecek davranışları gösterir. Yetişkin, çocuğu dikkatlice gözleyerek bu ihtiyaçları kolayca belirleyebilir.