Nevruz nasıl kutlanır, tarihi nedir?

2016 yılında baharın gelişini müjdeleyen Nevruz ne zaman kutlanacak? Tarihi bir önemi olan, 3000 yıldan beri kutlanan, Kürt ve Türk kültürlerinde büyük yeri olan Nevruz Bayramı bu sene ne zaman kutlanacak sorusunun yanıtı merak ediliyor. Nevruz Bayramı’nın tarihi ve anlamı hakkında merak edilenler haberimizde.

Nevruz tarihi açıdan büyük bir öneme sahip ve birçok topluluk tarafından kutlanıyor. Yazılı olarak ilk kez 2.yüzyılda Pers kaynaklarında adına rastlanan Nevruz; İran ve Bahai takvimlerine göre yılın ilk günü anlamına geliyor. Günümüz İran’ında geleneksel olarak kutlanan Nevruz aynı zamanda Farslar, Kürtler, Zazalar, Azeriler, Anadolu Türkleri, Afganlar, Arnavutlar, Gürcüler, Türkmenler, Tacikler, Özbekler, Kırgızlar, Karakalpaklar ve Kazaklar tarafından da kutlanıyor. Doğanın uyanışı, bahar müjdesi ve bahar bayramı gibi anlamlara gelen Nevruz Bayramı farklı tarihlerde kutlanıyor. Bazı topluluklarda Nevruz’un kutlama tarihi 21 Mart olarak görülürken, bazıları 22 veya 23 Mart tarihlerinde kutluyor.

Dünya kültürel mirası için önemli bir yer tutan Nevruz Bayramı, 2010 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından da tanındı ve 21 Mart tarihi Dünya Nevruz Bayramı ilan edildi. Dünya Manevi Kültür Mirası Listesi’ne de kabul edildi.

Baharın gelişi olarak kutlanan Nevruz yani 21 Mart birçok astronomik olayın da gerçekleştiği bir gün olma özelliği taşıyor. Nevruz gününde kuzey yarım kürede bahar ekinoksunun oluşur, gece ve gündüz birbirine eşitlenir. Ayrıca hem kuzey hem de güney kutbu aynı anda gündoğumu hattındadırlar ve gün ışığı her iki yarımküre arasında eşit olarak paylaşılmaktadır.

TÜRK TARİHİNDE NEVRUZ

Türk tarihinde M.Ö 8.yüzyıldan günümüze kadar 21 Mart tarihinde kutlanan Nevruz, Türklerin (Göktürklerin) Ergenekon'dan demirden dağı eritip çıkmalarını, baharın gelişini, doğanın uyanışını temsil ediyor. Nevruz şenlikleri, 1995 yılından itibaren Türkiye Cumhuriyeti tarafından bayram olarak kabul edildi ve Nevruz Bayramı olarak tanımlandı.

Oniki Hayvanlı Takvim ve Melikşah'ın Celali Takvimi'nde yılbaşı olarak belirlenen 21 mart, Divânu Lügati't-Türk'te de ilkbaharın gelişi olarak belirtilir. Tarihte pek çok devlet tarafından bayram ve gelenek olarak kutlanmıştır. Bunların başında Anadolu beylikleri, Eski Mısır, İran, Safavi, Sasani, Moğollar, Selçuklu ve Osmanlı gelir.

KÜRT TARİHİNDE NEVRUZ

Kürt tarihinde nevruzun Demirci Kawa Efsanesi’ne dayandığı rivayet edilir. Efsaneye göre; günümüzden 2500 yıl önce Zuhak adında Asurlu zalim bir kral vardı. Bu kral omzundaki iki yılanı beslemek için her gün iki Kürt gencini sarayına kurban olarak getirtip, beyinlerini yılanlarına yemek olarak veriyordu. Durumdan bıkan Armayel ve Garmayel, saraya aşçı olarak sızar ve her gün çocuklardan birini kurtarıp yılanın tekine koyun beyni verirler. Saraydan kaçırılan kişiler Kawa adlı demirci tarafından gizlice eğitilir ve bir ordu haline getirilir. Kawa liderliğindeki ordu 20 Mart günü kralla savaşır ve Kawa kralı çekiç darbeleriyle öldürür. Böylece Kürt halkı zalim kraldan kurtulu ve ertesi gün ilkbahar gelmiş olur.

NEVRUZ NASIL KUTLANIR?

Türkiye ve Türk kültürünün yayıldığı coğrafyalarda Nevruz Bayramı, ilginç adetlerle kutlanıyor. Bu adetlerden bazıları şöyle:

Mersin-Silifke bölgesindeki Toros Türkmenleri'nde ''Mart İpliği'' adıyla bilinen Nevruz'da ağaçlara bez bağlanıyor ve Nevruz günü yaylalara çıkılıyor. Yayla evlerinde bulunanlar gelen misafirleri evlerinde ağırlıyor, gelen grup silah atarak gelişini bildirirken, yayladakilerin başkanı da buna bir el ateş ederek cevap veriyor. Daha sonra karşılıklı silahlar atılıyor ve birbirlerine ''Nevruz'unuz kutlu, dölünüz hayırlı ve bereketli olsun'' temennisinde bulunuluyor. O yıl 20 kuzu veya oğlağı olan sürü sahibi bir kurban kesiyor ve orada pişirilerek yeniliyor. Tahtacı Türkmenleri'nde Nevruz, ''Sultan Nevruz'' adıyla anılıyor. Eski Mart ayının 9. günü kutlanarak yaylalara çıkılıyor. Bununla ilgili olarak, halk arasında ''Mart dokuzundan sonra dağlar misafir alır'' deniliyor. Gaziantep ve çevresinde 22 Mart gününe ''Sultan Navruz'' adı veriliyor. Halk arasındaki inanca göre, Sultan Navruz güzel bir kızdır ve 21 Mart'ı 22 Mart'a bağlayan gece batıdan doğuya doğru göç eder, bir başka inanca göre ise kuş kılığında uçan bir derviştir. Nevruz gecesi Sultan Navruz'un geçtiği saatte uyanık olanların bütün dileklerinin gerçekleşeceğine inanılıyor. Malatya'nın bazı köylerinde halk Nevruz'u ''Kış Bitti Bayramı'' olarak kutluyor. Ağrı ve çevresinde o gece gençler bir dilek tutarak kapıları dinleyip içerideki konuşmaları yorumlayarak niyetlerinin tutup tutmayacağını anlamaya çalışıyor. Giresun'da ''Mart Bozumu'' adıyla kutlanan Nevruz'da çevredeki akarsulardan su getirilip hayvanların üzerine serpiliyor. Edirne'de eski hasırlar yakılıp ''mart içeri, pire dışarı'' diyerek üzerinden atlanıyor. Özbekistan'da Nevruz sabahı yeni elbiselerini giyen halk, hazırladıkları halim, sümelek, samsa, çorba, pilav gibi yiyecekleri alıp kırlara çıkıyor. Sofralara ''s'' ile başlayan yedi yiyecek konuluyor. Türkmenistan'da hazırlıklarına bir hafta önceden başlanan Nevruz'da yeni yılı yeni elbiselerle karşılama adeti bulunuyor. Nevruz gününde ne kadar çok yiyecek hazırlanırsa yeni yılın da o kadar bereketli geçeceğine inanılıyor. Kazakistan'da her evin sofrasında ak olan yiyecekler, yeşillikler ve kırmızı et yemekleri bulunduruluyor. Nevruz'a özgü yemek ''Nevruz koje'' hazırlanıyor. Kırgızistan'da bahara giriş bayramı olarak kutlanan Nevruz'da açık renk elbiseler giyiliyor. Azerbaycan'da niyet tutanlar akşamları ''kulak pustu''ya çıkıyor. Niyet tutup kapıyı dinliyor, eğer bu evden kötü söz gelirse niyetlerinin kabul olmayacağına, iyi söz gelirse kabul olacağına inanılıyor.