2020 yılının bitimine sayılı günler kala Noel koronavirüs gölgesinde başladı. Önceki yıllarda tüm dünyanın rengarenk ışıklara büründüğü Noel kutlaması bu sene biraz daha sakin karşılanacağa benziyor. Batının Christmas zamanında her yeri Noel Baba figüriyle donatmasına hepimiz alışkınız. Peki kültürümüzde Noel Baba’dan daha eski bir mitolojik kahraman olduğunu söylesek eminim ki şaşırırsınız. İşte sizler için Ayaz Ata’nın öyküsünü derledik.
Ayaz Ata öyküsü kültürümüze eski folklorik öğelerden gelmektedir. Ayaz Ata hakkında pek çok hikaye ve masal anlatılmıştır. İlk hikayelerde soğuktan çıkan bir ruh olarak tanımlanan Ayaz Ata’nın 19. yüzyılın sonlarında iyi niyetli ve yardımsever kimliği ön plana çıkartılmıştır. Genellikle anlatımlarda “Kutsal Baba” ve “Çam Baba” olarak adlandırılmıştır. Daha sonrasında ise “Ayaz Ata” adını almıştır. Destana göre Ayaz Ata’nın iyiliklerinde ona yardım ve eşlik eden kızı, bazı hikayelerde de torunu yer almaktadır. Ona da “Ayaz Kız” ya da “Kar Kız” ismi verilmiştir.
Ayaz Ata ihtiyacı olan herkese gizlice yardım ederek onları mutlu etmeyi kendisine amaç olarak edinmiştir. “Bir elin verdiğini diğer el görmez” öğretisinden hareketle Ayaz Ata’nın bütün yardımları gizli kalmıştır. Ayaz Ata Özbekçe: “Ayoz Bobo” veya “Ayaz Ota”, Kırgızca: “Ayaz Ata”, Kazakça: “Ayaz Ata” denilip Türk, Altay ve Orta Asya mitolojilerinde, özellikle Kazaklarda ve Kırgızlarda Soğuk Tanrısı olarak tanınmaktadır. Özbekçede “Şahta” sözcüğünün “Ocak” anlamına gelmesi ise kelimenin anlamı açısından dikkat çekicidir. Azerbaycan Türkleri’nde de “Şahta Baba” olarak geçer. Başkurt dilinde, Ayaz Ata, “Kış Babay” (“Kış Babası”) olarak yer alır. Torunu ise “Karhılıu” (“Kar Güzeli”) adıyla anılır. Tatar kültüründe “Kış Babay”, (“Kış Babası”), torunu ise “Kar Kızı” (“Кar Kızı”) olarak bilinmektedir.
Ayaz Ata, “Ayas Han” olarak da bilinir ve ay ışığından yaratıldığı düşünülür. Burada adı “Ak Ayas” olarak da geçer. Bu hikayeye göre Ülker burcunun altı yıldızı göğün altı deliğidir ve oradan soğuk hava üfler. Böylece kış gelir. Ayaz, tüm Türk halklarında yakıcı soğuk anlamına gelir. Ay’ın gökte rahatlıkla görüldüğü açık havalarda meydana geldiği için Ay Tanrısı’nın (veya ona bağlı Ayas Han’ın) gönderdiği düşünülür.
Nardugan, Türklerde yeni yıl bayramıdır. Ayaz Ata ise bu bayramın simgesidir. Ayaz Ata, her yıl 22 Aralık'tan sonra gelen ilk dolunayda ortaya çıkar ve 1 Şubat'a kadar kutlamalar devam eder. Kuzey Türklerinde 21 Aralık'an sonra ilk dolunayın çıktığı ilk gün, yeni yılın ilk günüdür. Akçam ağacı ise tanrı ile kurulan bağlantının simgesidir. Türklerin işlediği halı, kilim ve diğer motiflerde hem akçam ağacı hem de Ayaz Ata motifleri bulunmaktadır.
