Olağanüstü halde ne olur? Olağanüstü hal şartları nelerdir?

Ülkemizde 15 Temmuz 2016'da başlatılan darbe girişimi, vatandaşların demokrasiye sahip çıkmasıyla başarısızlıkla neticelendi. Kalkışmanın ardından 5 gün sonra, 20 Temmuz 2016'da, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, tüm ülkede olağanüstü hal ilan edildiğini açıkladı. Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın olağanüstü hal (OHAL) açıklamasının ardından vatandaşlar, "Olağanüstü halde ne olur?" ve "Olağanüstü hal şartları nelerdir?" sorularına yanıt aramaya başladılar. 3 ay süreyle ilan edilen olağanüstü hal şartları pek çok vatandaş tarafından bilinmiyor. Olağanüstü hal (OHAL) nedir, Olağanüstü halde ne olur ve Olağanüstü hal şartları konularında detaylı bilgiyi haberimizden öğrenebilirsiniz.

OLAĞANÜSTÜ HAL NEDİR? OLAĞANÜSTÜ HAL ŞARTLARI NELERDİR?

Ülkemizde yıllar sonra olağanüstü hal ilan edilmesi soruları da beraberinde getirdi. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde daha önce iki kez olağanüstü hal ilan edilmişti. Darbe girişiminin ardından OHAL ilanı yapılaması ile bu durum üçüncü kez meydana gelmiş oldu. Olağanüstü hal; doğal afetler, büyük tehlikeye neden olan salgın hastalıklar, ağır ekonomik bunalım, kamu düzeninin ciddi biçimde bozulması, şiddet olaylarının yaygınlaşması gibi durumlarda uygulanabilmektedir.

Olağanüstü hal durumlarıyla ilgili bazı soru işaretleri öne çıkmaktadır. Bunlardan en önemlisi OHAL durumlarında özgürlüklerin ve hakların kısıtlanabilmesinin önünün açılmasıdır. Her ne kadar kanunlarla belirlenen temel özgürlükler kapsamındaki 'sınırlanamayan haklar' bunun dışında tutulsa da, yetkilerin arttırılmasından ötürü kişiler haklarından mahrum kalabilmektedir.

GEÇMİŞTE TÜRKİYE'DE OLAĞANÜSTÜ HAL İLANLARI

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın olağanüstü hal ilanı açıklaması ile ülkemizde üçüncü kez OHAL ilan edilmiş oldu. Türkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasası'nın 119-122 maddelerine göre ülkemizde dört farklı türde olağanın dışında yönetim vardır. Bunlar; sıkıyönetim, olağanüstü hal, seferberlik ve savaş halidir. 121. maddeye göre: "Anayasanın 119 ve 120 nci maddeleri uyarınca olağanüstü hal ilânına karar verilmesi durumunda, bu karar Resmî Gazetede yayımlanır ve hemen Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya çağırılır. Meclis, olağanüstü hal süresini değiştirebilir, Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, her defasında dört ayı geçmemek üzere, süreyi uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir."

Türkiye'de 1978 ila 1983 arasında sıkıyönetim olağanüstü hal ile değiştirildi. Bu durum Kasım 2002'ye kadar yürürlükte kaldı. O tarihten bu yana olağanüstü hal ilanı yapılmamıştı. 15 Temmuz 2016 darbe girişiminin ardından ise 14 yıl aradan sonra yeniden olağanüstü hal ilan edildi. 3 aylık süreyle ilan edilen olağanüstü hal, istenildiği takdirde, her defasında dört ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilir ya da olağanüstü hal kaldırılabilir.

OLAĞANÜSTÜ HALDE NE OLUR?

OHAL ilanında ülke güvenliğini sağlamak ve kamu düzenini korumak amacıyla ek tedbirler alınabilir. Bu kapsamda sokağa çıkma yasakları, belli yerler ve saatlerde kişilerin dolaşmasını ve toplanmasını, araçların seyrinin yasaklanması, işilerin; üstünü, araçlarını, eşyalarını aratmak ve bulunacak suç eşyası ve delil niteliğinde olanlarına el koyulması, olağanüstü hal ilan edilen bölge sakinleri ile bu bölgeye hariçten girecek kişiler için kimlik belirleyici belge taşıma mecburiyeti koyulması gibi tedbirler alınabilir.

BASIN YASAKLARI

Gazete, dergi, broşür, kitap, el ve duvar ilanı ve benzerlerinin basılmasını, çoğaltılmasını, yayımlanmasını ve dağıtılmasını, bunlardan olağanüstü hal bölgesi dışında basılmış veya çoğaltılmış olanların bölgeye sokulması ve dağıtılmasını yasaklanabilir, izne bağlanabilir. Ayrıca basılması ve neşri yasaklanan kitap, dergi, gazete, broşür, afiş ve benzeri matbua için toplama kararı çıkarılabilir. Söz, yazı, resmi, film, plak, ses ve görüntü bantlarını ve sesle yapılan her türlü yayımı denetlemek, gerektiğinde kayıtlamak veya yasaklamak, hassasiyet taşıyan kamuya veya kişilere ait kuruluşlara ve bankalara, kendi iç güvenliklerini sağlamak için özel koruma tedbirleri aldırmak veya bunların artırılmasını istemek, her nevi sahne oyunlarını ve gösterilen filmleri denetlemek, gerektiğinde durdurmak veya yasaklamak, ruhsatlı da olsa her nevi silah ve mermilerin taşınmasını veya naklini yasaklamak, her türlü cephaneler, bombalar, tahrip maddeleri, patlayıcı maddeler, radyoaktif maddeler veya yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı eczalar veya diğer her türlü zehirler ve boğucu gazlar veya benzeri maddelerin bulundurulmasını, hazırlanmasını, yapılmasını veya naklini izne bağlamak veya yasaklamak ve bunlar ile bunların hazırlanmasına veya yapılmasına yarayan eşya, alet veya araçların teslimini istemek veya toplatmak gibi ek uygulamalar yapılabilir.

GİRİŞ ÇIKIŞ YASAKLARI

Kamu düzeni veya kamu güvenini bozabileceği kanısını uyandıran kişi ve toplulukların bölgeye girişini yasaklamak, bölge dışına çıkarmak veya bölge içerisinde belirli yerlere girmesini veya yerleşmesini yasaklamak, bölge dahilinde güvenliklerinin sağlanması gerekli görülen tesis veya teşekküllerin bulunduğu alanlara giriş ve çıkışı düzenlemek, kayıtlamak veya yasaklamak yine OHAL ilanında yapılabilecek düzenlemelerdendir.

TOPLANTI GÖSTERİ YASAKLARI

Kapalı ve açık yerlerde yapılacak toplantı ve gösteri yürüyüşlerini yasaklamak, ertelemek, izne bağlamak veya toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yapılacağı yer ve zamanı tayin, tespit ve tahsis etmek, izne bağladığı her türlü toplantıyı izletmek, gözetim altında tutmak veya gerekiyorsa dağıtmak, işçinin isteği, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller, sağlık sebepleri, normal emeklilik ve belirli süresinin bitişi nedeniyle hizmet aktinin sona ermesi veya feshi dışında kalan hallerde işçi çıkartmalarını işverenin de durumunu dikkate alarak üç aylık bir süreyi aşmamak kaydıyla izne bağlamak veya ertelemek, dernek faaliyetlerini; her dernek hakkında ayrı karar almak ve üç ayı geçmemek kaydıyla durdurmak da olağanüstü halde gidilebilecek uygulamalardandır.

OLAĞANÜSTÜ HALDE VALİLERİN YETKİSİ ARTIYOR

Olağanüstü hal ilanının ardından koordinayon Başbakanlık yahut Başbakan'ın görevlendireceği bir bakanlık tarafından sağlanmaktadır. OHAL valileri güvenlik konularının yanı sıra yerel yönetimlere ilişkin önemli yetkilere sahip olacak. Gerektiğinde valiler, yerel yönetimlerin organlarınca alınacak kararların uygulanmasında yetkili olacak.

GÖZALTI SÜRESİ UZATILABİLİYOR

Anayasa’nın, “Kişi hürriyeti ve güvenliği” başlıklı 19. maddesinde, gözaltı sürelerinin OHAL döneminde uzatılabileceğine ilişkin hüküm bulunuyor. Maddede, “Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok dört gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu süreler olağanüstü hal, sıkıyönetim ve savaş hallerinde uzatılabilir” deniliyor.

'VUR' EMRİ YETKİSİ

OHAL uygulamasında teslim ol emrine itaat edilmemesi veya silahla mukabeleye yeltenilmesi veya güvenlik kuvvetlerinin meşru müdafaa durumuna düşmeleri halinde görevli güvenlik kuvvetleri mensupları doğruca ve duraksamadan hedefe ateş edebilecekler. Güvenlik güçleri hakkında bu nedenle açılan soruşturma işlemleri de tutuksuz yapılacak.

OHAL NE KADAR SÜRE İLAN EDİLEBİLİR?

Yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir.
Olağanüstü hal kararı Resmi Gazete'de yayımlanır ve hemen Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya çağrılır. Meclis, olağanüstü hal süresini değiştirebilir. Bakanlar Kurulunun istemi üzerine, her defasında dört ayı geçmemek üzere, süreyi uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir.

Bakanlar Kurulu, olağanüstü halin bu maddenin birinci fıkrasının (b) bendi gereğince ilanından sonra; süreyi uzatmaya, kapsamını değiştirmeye veya olağanüstü hali kaldırmaya ilişkin hususlarda da karar almadan önce Milli Güvenlik Kurulunun görüşünü alır.

Olağanüstü hal kararının hangi sebeplerle alındığı, bölgesi ve süresi, Türkiye radyo ve televizyonuyla ve Bakanlar Kurulunca gerekli görülen hallerde diğer araçlarla ilan edilir.

Olağanüstü hal süresince, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda Anayasanın 91 inci maddesindeki kısıtlamalara ve usule bağlı olmaksızın, kanun hükmünde kararnamemeler çıkarabilir. Bu kararnameler Resmi Gazete'de yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur.

DÜNYA'DA OLAĞANÜSTÜ HAL ÖRNEKLERİ

Olağanüstü hal dünyada da çeşitli dönemlerde uygulamaya koyulmuştur. Fransa'nın başkenti Paris'e IŞİD tarafından düzenlenen saldırı sonrasında olağanüstü hal ilan edilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri'nde (ABD) 11 Eylül 2001'de ikiz kulelere gerçekleştirilen terör saldırısının ardından ilan edilen olağanüstü hal günümüzde de sürmektedir. Yine ABD'de 12 Haziran 2016'da meydana gelen Orlando Saldırısı'nın ardından Florida Orange County'de OHAL ilan edildi.

Wood Buffalo belediyesi Fort McMurray Yangını sonucunda Alberta, Kanada'da, Filipinler'de tropik fırtına felaketi sonucunda, Myanmar mezheplerle ilgili şiddet sonucunda Meiktila'da, Kırım'da Ukrayna'daki enerji sıkıntısı nedeniyle, Kaliforniya valisi Jerry Brown 6 Ocak 2016'da gerçekleşen gaz sızıntısı nedeniyle, ABD'de North Carolina, Tennessee, Maryland, Pennsylvania, Georgia, Virginia, West Virginia, and New Jersey gibi devletler kar fırtınası nedeniyle, 2016'da Venezuela'da protestolar nedeniyle olağanüstü hal ilan edildi.