BİZE ULAŞIN
Coğrafya alanında yer alan önemli terimlerden olan orojenez, oros ve genese kelimelerinin bir araya getirilmesi sonucunda oluşturulmuştur. Bu kavramla deniz ve göl gibi alanların tabanında biriken tortulların levha basıncı nedeniyle yükselerek çeşitli yer şekillerini oluşturması açıklanır. Buna bağlı olarak orojenez oluşumunda birikme, tabakalaşma ve yükselme gibi 3 temel aşama yer alır. Tüm aşamalar tamamlandığında ise doğadaki farklı yapılara sahip olan yükseltiler meydana gelir. Üçüncü Jeolojik Zaman dönemini temsil eden orojenez örnekleriyse Alpler ve Himalayalar olarak sıralanabilir.
Coğrafyada önemli bir yer tutan terimlerden olan orojenez "dağ oluşumu" anlamına gelir. İlgili sözcüğün içerdiği "oros" ifadesi dağ demektir. Yine "genese" sözcüğünün de "oluşum" anlamında kullanıldığı açıklanır. Buna ek olarak TDK kapsamında yer alan orojeni kelimesinin dağ oluşu ifadesini temsil ettiği görülür. Bu kavram da dağların oluşumunu incelemekle uğraşan bilim kolunu yansıtır.
İncelenen sözcüğün kökü ve bu ifadenin ek almasıyla oluşturulan diğer terimler dikkate alındığı takdirde orojenez; iç kuvvetlerin ortaya çıkma biçimlerinden birini temsil eden dağ oluşumu olarak tanımlanmalıdır. Bu kapsamda dağların kıtalarda meydana gelmesini sağlayan başlıca mekanizmaya orojenez denilir. İlgili mekanizmayı oluşturan temel unsurlarsa birikme, tabakalaşma ve yükselmedir.
Orojenez temelde 3 aşamada meydana gelen bir oluşumdur. İlk aşamada dış kuvvetlerin etkisiyle ortaya çıkan tortulların birikmesi söz konusu olur. İkinci aşamada da biriken tortulların bir tabaka haline geldiği görülür. Üçüncü aşamadaysa tabaka haline gelen bölümler levha hareketleri sebebiyle yükselir.
Örneğin; dış kuvvetlerin etkisiyle aşınan malzemelerin deniz ve göl gibi su kütlelerinin tabanlarında birikmesi mümkündür. Böylece kalınlığı binlerce metreye varan tabakalar ortaya çıkar. Bunun yanı sıra tortul tabakaların konumlandığı alanlara da jeosenklinal adı verilir. Atlas Okyanusu ve Akdeniz, jeosenklinal alan örnekleri arasında sıralanan büyük su kütlelerindendir.
Farklı yapılardaki tortul tabakalar, zaman içerisinde levhaların etkisiyle yan basınca uğrar. Levhaların yaklaşmasıyla artan basınç, yumuşak tortulların kıvrılmasına ve sert tabakaların da kırılmasına sebebiyet verir. Buna bağlı olarak esnek yapıdaki tortulların yukarı yükselmesiyle kıvrım dağlar meydana gelir. İlgili yer şekillerinin kubbe noktaları antiklinal, çukur bölümleriyse senklinal olarak adlandırılır.
Sert tabakaların levhaların etkisiyle basınca uğraması sonucunda da kırık dağları ortaya çıkar. Bu oluşumların dikey yönde yer değiştirip meydana gelen yükseltili alanlarına horst ismi verilir. Alçalan kısımların ise graben olarak adlandırıldığı bilinir.
Günümüze dek dünya üzerinde 4 büyük orojenez olayının meydana geldiği söylenir. Bunların ilki ilkel zamanda ortaya çıkan Hüron kıvrımlarıdır. Bunun yanı sıra Birinci Jeolojik Zaman kapsamında meydana gelen Kaledonien ve Hersinyen kıvrımları da orojenez sonucunda oluşan yer şekillerindendir. Kaledonien kıvrımlarının örneklerine Norveç ve İskonçya'da rastlanması mümkündür. Hersinyen kıvrımları temsil eden oluşumlar da Rusya'daki Urallar ve ABD ile Kanada'da yer alan Appalaşlar'dır.
En genç orojenez örnekleri arasındaysa Üçüncü Jeolojik Zaman kapsamında oluşan Alpler ve Himalayalar öne çıkar. Ayrıca Kuzey Amerika'da yer alan Kayalık Dağları ile ABD'nin güneyindeki And isimli yükseltiler de yakın zamanlı oluşumlardandır. Öyle ki bu dağların günümüzde de şekillenerek oluşmaya devam ettiği belirtilir. Türkiye'de orojenez olayı sonucunda ortaya çıkan oluşumlarsa aşağıdaki gibi örneklendirilmelidir:
Haber Gönder
