Osmanlı’dan günümüze Muş Belediyesi

Osmanlı modernleşmesi ve kent çalışmaları üzerine araştırmalar yapan Muş Alparslan Üniversitesi (MŞÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Dr. Öğretim Üyesi Şeyhmus Bingül, Osmanlı döneminde Muş Belediyesi ile ilgili bir çalışma yaptı. Bingül, yaptığı araştırma sonucunda 1929 olarak bilinen Muş Belediyesinin kuruluşunun 1870’lere dayandığını tarihi belgelerle gün yüzüne çıkardı.
Görev süresi içerisinde istişare kültürünü yaygınlaştırarak güzel sonuçlar alan Belediye Başkanı Feyat Asya’nın, temmuz ayı içerisinde akademisyenlerle yaptığı ve ‘Fikir Meclisi’ adını verdiği buluşmada şehre katkı sağlayacak öneri ve görüşler ortaya çıktı. Şehrin kalkınması ve gelişmesi için adeta beyin jimnastiğinin yapıldığı toplantıda bulunan Muş Alparslan Üniversitesi (MŞÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Dr. Öğretim Üyesi Şeyhmus Bingül, Muş Belediyesinin tarihçesi ile ilgili çalışmasının olduğunu söyleyerek bugüne kadar bilinmeyen tarihi bir gerçeği paylaştı. Bingül’ün yaptığı araştırmayı dinleyen Başkan Asya, kendisini ağustos ayı meclis toplantısına davet etti. Dr. Öğretim Üyesi Bingül, katıldığı meclis toplantısında meclis üyelerine Muş Belediyesinin tarihi ile ilgili bilgi verdi.
Meclis toplantısının açılış konuşmasını yapan Başkan Asya, “Geçtiğimiz ay üniversitemizde görev yapan ve kendi alanlarında başarılı bazı akademisyenlerimizle Muş Kültür Evimizde bir araya gelme fırsatımız oldu. Burada birbirinden değerli fikirlerle önerilerle karşılaştık. Şeyhmus Bingül hocamızda belediyemizin tarihçesi ile ilgili bir akademik çalışmasının olduğunu söyledi. Yıllardır 1929 olarak bildiğimiz Muş Belediyesinin kuruluşunun 1870 olduğunu resmi vesikalarla ortaya çıkardı. Bugün hocamızı buraya davet ederek çalışmasını sizlerle paylaşmasını rica ettim. Bizim için ve şehrimiz için bu önemli araştırmayı yapan Şeyhmus hocamıza teşekkür ediyorum” dedi.
Başkan Asya’nın konuşmasının ardından sunumuna başlayan Dr. Öğretim Üyesi Bingül, Muş’un 1870’li yıllarından cumhuriyet dönemine kadarki belediye oluşumu ve faaliyetleri hakkında meclis üyelerine bilgi verdi.
Osmanlı Devleti’nde ilk modern belediyenin 1854 yılında İstanbul’da kurulduğunu ifade eden Bingül, söz konusu döneme kadar belediyecilik faaliyetlerinin vakıflar ve kadılık kurumu üzerinden yürütüldüğünü belirtti.
Bahsi geçen dönemde başkent olan İstanbul haricinde Osmanlı taşrasında ise ilk modern belediyenin 1864’te Tuna vilayetinde kurulduğunu aktaran Bingül, 1867’de belediyelerin tüm vilayetlerde kurulmasına dair karar çıkarıldığını; 1871, 1876 ve 1877’de de çıkarılan nizamname ve kanunlarla belediyelerin görev kapsamının belirlendiğini aktardı. Dr. Öğretim Üyesi Bingül, sunumunda şu ifadelere yer verdi:
“Meclis üyesi seçilebilmek için en az 30 yaşında olmak, Türkçe bilmek, şahsi ve medeni haklara sahip olmak, akli dengesi yerinde olmak, kanuni cezalara çarptırılmamış ve senede 100 kuruş vergi vermek gerekmekteydi. Meclis üyelerini seçenler ise, en az 25 yaşında olmak, senede 50 kuruş vergi vermek, medeni ve şahsi haklara sahip olmak ve cinayetten mahkûm olmamak gibi koşulları taşımak zorundaydı. Belediye meclisi dört yıllık süreyle vazifelendirilmiş, üye sayısı ise kentin büyüklüğüne göre 6-12 kişi arasında değişirdi. Belediye reisi ise seçilmiş azalar arasından atanıp belediye hasılatından kendisine maaş tahsis edilecek şekilde kanunda yer almıştır. Dolayısıyla meclis üyeleri seçimle görevlendirilirdi. Belediye reisi ise seçilmiş üyeler arasından atanırdı.”
Bingül, o dönemde kentin temizliğinin sağlanması, sokak ve cadde gibi yolların onarım ve yapım işinin yürütülmesi, çarşı ve pazar yerlerinin kurulması ve denetlenmesi, halkın alışveriş yaptığı her türlü işletmenin teftişi, işletmelerde kullanılan malzemelerin hijyen ve kanunlara uygunluğunun kontrolü, belediye tabibi ve itfaiye teşkilatı bulundurmak gibi işlerin belediyelerin sorumluluğunda olduğunu kaydetti. Muş’ta belediye dairesinin varlığına işaret eden en erken kayıtların 1870 yılına ait olduğunu söyleyen Bingül, “1872’de ise Muş’un kazası olan Bitlis’te belediye dairesi kurulmuştur. 1870 yılında ismi geçen ilk belediye reisi Hasan Ağa’dır. 1898’de ise Bulanık ve Varto’da belediye dairelerinin ismi geçmektedir. Osmanlı Devleti döneminde Muş Belediyesinin bütçesi yetersiz olsa da birçok yazışmada yer edinmiştir. Kentin arşivlere yansıyan başlıca ihtiyacı sağlık alanındaydı. Başkent İstanbul dışında ilk modern belediyenin kurulduğu 1864 tarihiyle kıyaslanınca 1870 yılı oldukça erkendir. Dolayısıyla Muş Belediyesinin kuruluşu zannedildiği gibi 1929 değil 1870 olarak kabul görmelidir” ifadelerini kullandı.