Özbekistan, Covid-19 mücadelesinde bölge ülkelere örnek oldu

Özbekistan'ın salgınla ilgili aldığı önlemlere ilişkin açıklama yapan Taşkent Valiliği, koronavirüs salgınının başladığı ilk günlerden itibaren diğer ülkelerden farklı olarak ülkede Nevruz gibi toplu törenlerin askıya alındığını ve okulların tatil edildiğini söyledi. Diğer ülkelerle olan hava ve kara yolları kapatıldı, demir yolları durduruldu. Özbekistan Devlet Başkanı Ş. Mirziyoyev, salgının başlangıcıyla birlikte vatandaşların yaşam koşullarını iyileştirmeye ve ekonomik istikrarı sağlamaya yönelik toplam 14 maddelik kararı yürürlüğe koydu.

Salgının tüm dünyada yayılmaya başlamasıyla birlikte Özbekistan hükümetinin başarılı mücadelesi bölge ülkelere kıyasla oldukça az kayıp yaşanmasını sağladı. Salgının yayılma hızı düşürüldükten sonra başlatılan normalleşmenin ardından son dönemde tekrar bir yükseliş yaşanmaya başladı. Yeni vaka oranlarının artması hükümeti erken tedbirler almaya yöneltti. Özbekistan hükümeti, vakaların yoğunluk kazanması beklenmeden erken müdahaleyle ülkedeki salgının hızını tekrar kontrol altına aldı.

Özbekistan hükümeti tarafından tahsis edilen mali kaynaklar; sağlık sistemi potansiyelinin pekiştirilmesi, bireysel korunma araç gereçleri ile diğer tıbbi teçhizatlar için harcandı.

Krize karşı alınan mali önlemler çerçevesinde Maliye Bakanlığı nezdinde 10 trilyon somluk (1 milyar ABD doları) fon oluşturuldu. Günümüzde söz konusu fondan 520 milyon ABD doları harcanmış durumda. Ayrıca koronavirüs salgınının yayılmasını önlemek amacıyla 74 milyon dolar, ek yatırım projelerinin desteklenmesi için 170 milyon dolar, vatandaşların sosyal korunması için 62 milyon dolar, ekonomiyi desteklemek için de 210 milyon dolar ayrıldı. Erken alınan önlemlerden 500 binden fazla işletme ve 8 milyon vatandaş yararlandı.

Hali hazırda Özbekistan’da bölge ülkelere nazaran iyileşme sayısı yüksek, vaka sayısı ise nispeten asgari seviyelerde bulunuyor. Özbekistan’da vaka sayısı her yüz bin kişi başına 35 ile sonuncu sırada yer alırken bu rakam Rusya’da 484’e, Belarus’ta 681’e, Kazakistan’da 291’e, Kırgızistan’da 143’e ve Ermenistan’da 1.024’e ulaşıyor. 34 milyon nüfusa sahip Özbekistan’da vaka sayısı, nüfusu 18 milyon 500 bin kişi olan Kazakistan’a oranla 5 kat daha az.

Ülkede koronavirüs enfeksiyonundan ölüm oranı yüzde 0,4 ile oldukça düşük seyrediyor. Bu da Kırgızistan ve Kazakistan gibi komşu ülkelerden 2-3 kat daha az anlamına geliyor. Rusya’da bu oran %1,5, ABD’de %4, Brezilya’da %3 ve Hindistan’da %3 seviyelerinde seyrediyor.

ÖZBEKİSTAN BUNU NASIL BAŞARDI?

Özbekistan’da koronavirüsle hastalanan vatandaşları tespit etme ve onlara gereken desteği sağlamak tamamen devletin sorumluluğunda. Koronavirüsle mücadeleye toplam 1.7 milyar dolar tahsis edildi. Bir hasta için harcanan ortalama meblağ 3 bin 200 dolar, yoğun bakımda tedavi görenler için ise 6 bin 300 dolar bütçe ayrılmış durumda. Fair Health’e göre ABD’de koronavirüs hastalarına sigortası yoksa 73,3 bin dolar, sigortası varsa 38 bin dolar harcanıyor.

Covid-19 sürecinde Özbekistan hükümeti, sağlık çalışanları için 878 bin adet tulum tedarik ederken Taşkent şehrinde bulunan toplam 4637 yataklı 16 sağlık ocağının 3580 yatağını Covid-19 hastalarına tahsis etti. İllerde ise toplam 3367 yataklı 22 hastane koronavirüs hastaları için ayrıldı. Salgın sürecinde ayrıca 7130 adet yedek yatak devreye alınırken, Taşkent’te hizmete açılan yeni bulaşıcı hastalıklar hastanesinde yaklaşık 2.000 hastayı tedavi etme imkanı sağlandı. Yine ülke geneline yayılan toplam 10 bin yatak kapasitesine sahip karantina merkezlerinde de sağlık hizmetleri sürdürülüyor.

EKONOMİYE VERİLEN DESTEKLE POTANSİYEL KORUNDU

Özbekistan hükümeti ekonomiyi desteklemek üzere ilk önce gelir vergisini sıfıra indirdi. Özellikle pandemi mağdurlarına yönelik sağlık ve gümrük ödemelerinde ertelemeye gidildi. Küçük ve orta ölçekli işletmeleri desteklendi. Girişimciler, arazi ve mülk vergisinden muaf tutuldu.

Bu dönemde işletmelerin %60’ı hizmet alanında, %77’isi üretim alanında istihdamı korudu. Mayıs ayının ortalarından itibaren aşamalı olarak küçük ve orta ölçekli işletmelerin hasarının önüne geçildi.
Mevcut işletmeleri geliştirme ve yenilerini kurma yoluyla 3 ayda 374 bin vatandaşa istihdam sağlandı. 33 bin dar gelirli aileye para desteği, 27 bin işsiz vatandaşa 10 milyar som (1 milyon ABD doları) tutarında maddi yardım yapıldı.

Uluslararası kurumların verilerine göre dünyanın tüm ülkesinde ekonomik büyüme yavaşlamış durumda. Özbekistan’da ise büyüme korunuyor. Dünya Bankası’nın Nisan ayındaki verilerine göre Özbekistan’da ekonomik büyüme yıl boyunca %1,6, Mayıs ayındaki verilerine göre de yüzde 1.5 olabilir.

Özetle, SEİR araştırmaları sonucuna göre salgın döneminde ülkede alınan tedbirler sayesinde Özbekistan’da sadece bir ay dışında ekonomik kriz gözlemlenmedi. Ülkede kısıtlamaları esnetme ve hayatı yeniden canlandırma süreci dinamik olarak yükseliyor.

DIŞ TİCARETTE DE GÜCÜNÜ ARTIRIYOR

Özbekistan’da dış ticaret ilişkilerinin kurulması ve geliştirilmesi büyük önem taşıyor. Ülke, genel anlamda demokratik değişimlerin yanı sıra ekonomik ihtiyaçları ve talepleri karşılayan bir statüye sahip. Bu noktada Özbekistan’la ortak ilişki kuran ülkelerin başında büyük ekonomiye sahip Amerika Birleşik Devletleri geliyor. Yapılan iş birliği çerçevesinde ikili ilişkilerin ne seviyede olduğu rakamlara yansıyor. 2019 yılında iki ülke arasındaki ticaret hacmi 2018 yılına nazaran %44, ithalat hacmi ise %49.9 oranında artış göstermiş durumda.