BİZE ULAŞIN
Anlatım biçimleri, karşıya aktarılmak istenen düşüncenin belirlenmesinde rol oynayan önemli bir faktördür. Anlatım biçimlerinin paragrafta pek çok görevi bulunur. Okuyucuya yeni şeyler öğretmek, okuyucunun sahip olduğu fikri değiştirmek ve anlatılan şeyleri okuyucunun gözünde canlandırmak anlatım biçimlerinin görevlerinden bazılarıdır.
Olaylar, duygular ve konular yazılırken kullanılan yöntemlere anlatım biçimi denir. Öğrencilerin paragraf ve hikaye ile ilgili en çok merak ettikleri “Paragraf ve hikayede kaç tane anlatım biçimi vardır?” konusudur. Türkçe anlatım biçimleri bakımından zengin bir dildir. Anlatılacakların türüne ya da amacına göre değişik anlatım biçimleri kullanılabilir. Paragrafta ve hikayede anlatım biçimleri açıklayıcı anlatım, tartışmacı anlatım, betimleyici anlatım ve öyküleyici anlatım olarak 4 gruba ayrılır.
Anlatım biçimlerinden biri olan açıklayıcı anlatım; bir konu ile ilgili bilgi vermek, okuyucuyu bir konuda aydınlatmak, bir konuyu açıklamak ve yorumlamak amacıyla kullanılan bir anlatım biçimidir. Özellikle bu anlatımda “öğretme” ve “bilgi verme” amacı ön plandadır. Açıklayıcı anlatım genellikle deneme, makale, sohbet, fıkra e eleştiri yazılarında kullanılır.
Tartışmacı anlatım; herhangi bir konuda ortaya atılan bir görüşü kanıtlamak ve okuyucunun düşüncelerini değiştirmek amacıyla eleştirel bir bakış açısıyla yazılan bir anlatım biçimidir. Tartışmacı anlatımda daha çok öznel ifadelere yer verilir. Bu anlatım biçimi genellikle deneme, fıkra, makale ve eleştiri gibi yazı türlerinde kullanılır.
Canlı ve cansız varlıkları en ince ayrıntılarına kadar anlatmaya tasvir veya betimleme denir. Betimleyici anlatımda gözlem oldukça büyük bir yer tutar. Ayrıntılar üzerinde oldukça fazla yoğunlaşılır. Genellikle hikâye, tiyatro, roman, anı ve gezi yazısı gibi türlerde kullanılan bir anlatım biçimidir.
Öyküleyici anlatım; yer, zaman, kişi ve olay ögeleri üzerine kurulmuş bir anlatım biçimidir. Bu anlatımda amaç okuyucuyu olay içinde yaşatmaktır. Sözcükler genellikle yan ve mecaz anlamlarında kullanılır. Daha çok hikâye, roman, gezi, anı, fabl ve efsane gibi türlerde öyküleyici anlatıma başvurulur.
Anlatım biçimleri ve yazı türleri arasında da bir ilişki vardır. Bu yüzden sıklıkla “anlatım biçimleri ile yazı türleri arasındaki ilişki nasıl kurulur ”gibi sorular ortaya çıkmaktadır. Her ikisinde de bir anlatım üslubu vardır. Fakat her yazı türü kendi özelliklerine göre belirli bir anlatım biçimi kullanılarak oluşur. Anlatım biçimleri yazı türlerini oluştururlar. Örneğin masal ve hikâye gibi olaya dayalı metinlerde öyküleyici anlatım ön plana çıkarken makale de daha çok açıklayıcı anlatım ön plandadır. “Denemede hangi anlatım biçimleri kullanılır?” diye merak edenlere ise açıklayıcı ve tartışmacı anlatımın bu türde daha çok kullanıldığı söylenebilir.
Açıklayıcı anlatıma örnek: “Türkçede kelimeler yapılarına göre 3 gruba ayrılır; basit kelimeler, türemiş kelimeler ve birleşik kelimeler. İki veya daha fazla kelimenin bir araya gelerek yeni bir anlam kazanmasıyla oluşan sözcüğe birleşik yapılı kelime denir.”
Tartışmacı anlatıma örnek: “Müzik dinlemek mi resim çizmek mi daha zevklidir? Bana göre müzik dinlemek resim çizmeye göre çok daha zevklidir. Çünkü müzik dinlediğinde duygularını daha çok ifade edebilir bunu etrafınızdaki kişilere yansıtabilirsiniz. Resim çizmek ise ne kadar duygu ifade edilebilse de bunu genelde sadece siz anlayabilirsiniz.”
Betimleyici anlatıma örnek: “Odanın ortasında bir aşağı bir yukarı heyecanlı adımlarla gidip geliyordu. Yüzündeki mutluluk gülümseyiş mavi gözlerinin parlayışı yanağındaki beliren küçük çukurlardan ne kadar mutlu olduğu belli oluyordu. Adeta karnında kelebekler uçuşuyor, heyecandan elleri titriyordu.”
Öyküleyici anlatıma örnek “Ne kadar sabrımı zorlasa da ona sakince cevap vermeye çalışıyordum ama o beni daha da sinirlendirmeyi başarıyordu. Görevlerini yerine getirmeyişi ve her defasında tüm sorumluluğu bana yüklemesi artık tartışmamıza sebep olmuştu. Ama hâla beni kaale almıyor tekli koltuğa oturmuş keyifli bir şekilde kahvesini içiyordu.”
