Plastik poşette dünya fotoğrafı

ZEYNEP KAHVECİ/MEHMET FATİH ERDOĞDU - Türkiye'de yılbaşından itibaren hayata geçirilen ücretli plastik poşet uygulaması, dünyanın birçok ülkesinde de tercih ediliyor.

AA muhabirinin ülke uygulamalarından yaptığı derlemeye göre, plastik poşetlerin çevreyi kirletmesini önlemek amacıyla tamamen yasaklanması, ücretlendirilmesi ya da vergilendirilmesi şeklinde üç temel uygulama bulunuyor.

Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelere bakıldığında, Danimarka, Bulgaristan ve İspanya'nın da aralarında bulunduğu 10 ülkede plastik poşet kullanımı vergiye tabi tutulurken Hollanda ve İsveç gibi 14 ülkede ücretlendirme uygulanıyor.

İtalya ve Litvanya'da naylon poşet kullanımı ülke genelinde yasaklanırken Fransa'da ise tek kullanımlık naylon poşetler ülkenin bazı bölgelerinde yasak, bazı bölgelerinde ise ücretli. Romanya'da da 2019 yılının temmuz ayından itibaren plastik poşetlerin satışının yasaklanmasına ilişkin düzenleme yürürlüğe girecek.

Almanya'da marketlerde 2016'dan beri naylon poşetlerin ücretsiz verilmesi durdurulurken, tüketicilere bez torba ve karton gibi çevre dostu alternatifler sunuluyor.

Brexit tartışmalarının gündemindeki İngiltere'de tek kullanımlık plastik poşetlerin ücretlendirilmesine 2015'te başlanırken, çevreci sivil toplum kuruluşları plastik şişe ve kahve bardakları için de aynı şekilde ücret alınması çağrısında bulunuyor. İngiliz hükümeti geçen yılın ekim ayında plastik pipet, kulak temizleme çubukları ve kahve kaşıklarının satışının yasaklanmasına ilişkin düzenlemeyi açıkladı. Resmi verilere göre yılda 4,7 milyar plastik pipet, 316 milyon plastik kahve kaşığı ve 1,8 milyar plastik kulak temizleme çubuğunun tüketildiği tahmin edilen ülkede, söz konusu düzenlemenin en geç 2020 yılının ekim ayında yürürlüğe girmesi bekleniyor.

Yunanistan'da 2018 başında yürürlüğe giren "eco-vergi" ile market alışverişlerinde poşet kullanımlarından ücret alınmaya başlandı. Poşet kullanımının 2020 yılına kadar yüzde 75, 2025'e kadar da yüzde 90 azaltılması hedefleniyor.

AB'de ücretli plastik poşet uygulamasının son olarak hayata geçirildiği ülkeler, Hırvatistan, Slovenya ve Letonya oldu. Bu ülkelerde naylon poşetler 2019 yılı itibarıyla ücretli satılmaya başlandı.

- Avrupa'da kapsam genişliyor

Avrupa Parlamentosu (AP), 2015 yılında plastik poşet kullanımının Avrupa genelinde 2019 itibarıyla yüzde 80 azaltılmasına yönelik AB yönetmeliği çıkarmıştı. AP Genel Kurulu, 2018'in ekim ayında denizler ve kıyılarında en çok bulunan tek kullanımlık plastik atıkların kullanımını sınırlandırmaya yönelik yasal düzenlemeye onay vermişti. Düzenlemeyle plastik kulak pamukları, çatal-bıçak setleri, tabaklar ve pipetler 2021'den itibaren yasaklanacak. Pet şişelerin ise yüzde 90 oranında geri dönüşümü gerçekleştirilecek.

Dünya genelinde 60'tan fazla ülkede naylon poşet kullanımına yönelik düzenleme bulunurken, Tayvan, Kolombiya, Mozambik ve Güney Afrika'da da plastik poşetler ücretli satılıyor. Tayvan'da 2030 yılına kadar tek kullanımlık plastik ürünlerin kullanımının yasaklanması hedefleniyor.

Güney Kore, Makedonya ve Arnavutluk gibi ülkelerde plastik poşet kullanımı ülke genelinde yasaklanırken, Meksika, Lübnan ve Hindistan gibi ülkelerde bölgesel yasaklar uygulanıyor. ABD, Kanada ve Japonya gibi bazı ülkelerde ise bölgelere göre değişen hem ücretlendirme hem de yasak bulunuyor.

Çin'de ülke genelinde plastik poşet kullanımı 2008 itibarıyla yasaklanırken Hong Kong'da ücretli satılıyor.

Yeni Zelanda da tek kullanımlık naylon poşetlerin satışını 2019'un temmuz ayından itibaren yasaklayacak.

Kişi başına yıllık 181 plastik poşet kullanılan Rusya'da ise henüz bir düzenleme bulunmuyor. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in Çevre Koruma, Ekoloji ve Ulaşımdan Sorumlu Özel Temsilcisi Sergey İvanov, plastik poşetlerin ekolojik dengeye verdiği zararın boyutuna işaret ederek, Rusya Sanayi ve Ticaret Bakanlığını bu konuda çalışmak üzere görevlendirmişti ancak bu konuda henüz somut bir adım atılmadı.

AB genelinde en ucuz poşet 0,02 avro (14 kuruş) ile Fransa'da, en pahalı poşet 1,14 avro (7 TL) ile Malta'da satılırken dünya genelinde ücret uygulamaları poşetlerin büyüklüğüne ya da miktarına göre değişiklik gösteriyor.

- Hapis cezası var

İlk kez 2002'de Bangladeş'te uygulanmaya başlanan naylon poşet yasağının en katı olduğu ülke ise Kenya. Kenya'da 2017'de yürürlüğe giren uygulamaya göre, plastik poşet kullanan, üreten ya da satanlar 4 yıla kadar hapis ya da 38 bin dolara kadar para cezasıyla karşı karşıya kalabiliyor.

Plastik poşet kullanımını yasaklayan ülkelerin yaklaşık yarısı Afrika'da bulunuyor.

- Plastik poşet kullanımı düştü

Avrupa'da kişi başına yıllık plastik poşet kullanımı miktarının en düşük olduğu ülkeler 4 poşetle Danimarka ve Finlandiya olurken, plastik poşet kullanımının 2002'de vergilendirildiği İrlanda'da bu rakamın 328'den 18'e gerilemesi dikkati çekiyor.

Almanya'da 2016'da kişi başına yıllık 45 poşet kullanılırken ücretli poşet uygulamasıyla bu rakam 2017'de 29'a düştü.

İngiltere'de ücretli poşet uygulamasına geçilmeden önce yılda kişi başına 140 olan plastik poşet tüketimi, geçen yıl sonunda 19 adete geriledi.

Yunanistan'da da uygulamanın yürürlüğe girdiği 2018'de bir önceki yıla göre poşet kullanımında yüzde 85 düşüş gerçekleşti.

Türkiye'de ortalama 440 olan kişi başına düşen yıllık plastik poşet kullanımının 2019 sonunda 90'a, 2025'te ise 40'a düşürülmesi hedefleniyor.

Sıfır Atık Projesi kapsamında yılbaşından itibaren plastik poşetlerin satış noktalarında tüketiciye asgari 25 kuruş karşılığında verilmeye başlandığı Türkiye'de, 4 günde naylon poşet kullanımının yaklaşık yüzde 50 azaldığı açıklandı. Marketlerde ekmek, sebze, meyve, peynir, zeytin, hayvansal gıda gibi açıkta satılan gıdaların hijyenini korumak amacıyla çift kat kalınlığı 15 mikron ve altında olan, 500x350 milimetreden küçük poşetler kapsam dışında bırakıldı. Sıfır Atık Projesi'nin hayata geçirildiği bir yılda ekonomiye 3,5 milyar lira katkı sağlaması bekleniyor.

- Dakikada bir kamyon plastik atık

Her yıl dünyada bir trilyondan fazla plastik poşet üretiliyor ve okyanusları yaklaşık 8 milyon metrik ton plastik poşet kirletiyor. Bu geçen her bir dakikada bir kamyon plastik atığın suya boşaltılması anlamına geliyor.