Seçimlere dair bilinmesi gereken 20 şey
Türkiye 30 mart'ta tarihi seçimlerinden birini gerçekleştirecek. Peki seçim güvenliği tam mı?
Türkiye 30 mart'ta tarihi seçimlerinden birini gerçekleştirecek. Peki seçim güvenliği tam mı?
Neden 52 milyon seçmen varken, 180 milyon oy pusulası basıldı? sandıklar nasıl korunacak?
Elektrik kesilirse seçim hilesi yapılabilir mi? Mükerrer seçmen var mı?
Seçmenlerin kafasındaki tüm bu soruları, seçim konusundaki uzman hukukçulardan birine, CHP'nin Yüksek Seçim Kurulu'ndaki temsilcisi avukat Mehmet Hadimi Yakupoğlu'na sorduk.
İşte 20 soruda, 30 Mart seçimlerinde, seçimin nasıl yapılacağından, seçim güvenliğinin nasıl sağlanabileceğine ilişkin bilinmesi gereken herşey…
SEÇİMLERDE KAÇ KİŞİ, KAÇ SANDIKTA OY KULLANACAK?
Mart seçimlerinde Yüksek Seçim Kurulu'nun (YSK) belirlediği seçmen sayısı 52.695.832. Bu seçmenler, tüm Türkiye'de toplam 194.310 sandıkta oy kullanacaklar.
MÜKERRER SEÇMEN VAR MI?
Seçmen kütükleri, İçişleri Bakanlığı'nın adrese dayalı nüfus kayıt sistemi çerçevesinde oluşturuluyor. İçişleri Bakanlığı her gün bu kayıtlarda yapılan değişiklikleri sisteme giriyor. Türkiye'de ortalama her gün sisteme 75 bin değişiklik verisi (adres değişikliği, ölüm, evlenme, boşanma, seçmen kısıtlılığı gibi). Bu veriler, doğrudan YSK'nın SEÇSİS'ine de geliyor.
Gelen her yeni veri, SEÇSİS'te bir filtreden geçirilerek giriyor. Yani gelen her veri, standart olarak beş ayrı parametre üzerinden (ad, soyad, doğum tarihi, doğum yeri ve baba adı) filtreden geçiriliyor. Yeni gelen verinin, mevcut seçmen kütüğü ile "eşleşip, eşleşmediği" kontrol ediliyor. Böylece mükerrer seçmen yazımının önüne geçiliyor. SEÇSİS, öylesine programlanmış ki, İçişleri Bakanlığı verileri mükerrer olarak girse bile, bu filtrelerin tamamını aşması pratikte mümkün değil.
Seçmen olmak için en önemli parametre ise, kişinin ikametgah adresinin bulunması. Kişinin "seçmen" kütüğüne kayıt edilmesi için bir yerde ikametgahını beyan etmesi gerekiyor. Bu beyan da, , nüfus müdürlüklerine ya da su, elektrik aboneliği ya da bankada hesap açtırma gibi iş ve işlemlerle oluyor.Seçmen, adres beyanında bulunmaz ise, seçmen olduğu halde, içişleri bakanlığı'nın "havuz" diye tanımladığı bir bölümde duruyor. Havuzdan çıkıp, seçmen kütüğüne dahil olabilmesi için de ikametgah göstermesi gerekiyor.
Türkiye'de, "havuzda" seçmen sayısı yaklaşık 700 bin. Ve bu kişiler, 30 mart seçimlerinde oy kullanamayacaklar. Mükerrer seçmen ise, birbirinden farklı sandık kurullarına kayıtlı olan, dolayısıyla aynı oyu birden fazla kez kullanma imkanı bulan seçmen anlamına geliyor. Seçsis'e göre Türkiye'de mükerrer seçmen sayısı sadece 24. Bu kişilere de ulaşılamıyor.
YIĞMA VE BİNDİRME SEÇMEN NEDİR?
Ancak mükerrer seçmen sayısının bu kadar az olmasına rağmen, seçim sonuçlarını etkileyebilecek kadar çok sayıda "yığma" ve "bindirme" seçmen olduğu biliniyor.
"Yığma seçmen" Belediyelerin numarataj çalışması sonucu olmayan bir adres yaratmaları ve bu adreslere seçmen kaydedilmesi ile gerçekleşiyor. Bu durumda, seçmen kaydedilen kişinin bir önceki adresi SEÇSİS'te silinip, yeni adresi kütüğe işleniyor. Yani Yığma seçmenlerin, mükerrer oy kullanması mümkün değil.
"Bindirme seçmen" ise, olan bir adrese, orada gerçekte yaşamayan seçmenlerin kaydedilmesi ile yaratılıyor. Bindirme seçmenlerin de yeni adresleri sisteme girdiğinde, eski adresleri seçmen kütüğünden düşüyor. Yani bindirme seçmenler de, mükerrer oy kullanamıyorlar.
Ancak yığma ve bindirme seçmenlerin önemi, siyasi partilerin oylarının birbirlerine yakın oldukları yerlerde ortaya çıkıyor. Bu seçmenlerin kullanacakları oylar, yerelde seçim sonuçlarını değiştirebiliyor.
HANGİ SEÇMEN, KAÇ SANDIKTA OY KULLANACAK?
30 mart yerel seçim olduğu için, seçmenler yaşadıkları yerlere göre, farklı sayıda oy kullanacaklar. Bu çerçevede, 30 Büyükşehir ile büyükşehir olmayan 51 ilde yaşayan seçmenler, farklı şekilde oy kullanacaklar. Büyükşehir olmayan illerdeki belde ve köylerde de oy verme sistemi farklı olacak.
Oy pusulaları ve zarfları, kişilerin kullanacakları oylara göre, farklı renklerde belirlendi. Buna göre, Büyükşehir, büyükşehir olmayan iller, köy ve beldelerde yaşayanlar şu şekilde oy kullanacak:
BÜYÜKŞEHİR SINIRLARI İÇİNDE YAŞAYAN SEÇMENLER NASIL OY KULLANCAK
Büyükşehirlerde iki ayrı sandık kurulacak. Büyükşehir'deki 1. sandıkta muhtar ve ihtiyar heyeti için oy kullanılacak. Bu seçim için seçmene MOR zarf verilecek. Seçim yasasında yapılan değişiklik çerçevesinde, bu yıl seçimlerde muhtar ve ihtiyar heyeti/meclisi pusulaları tek bir pusula olarak hazırlandı. Yani muhtar adaylarının isimleri, beraber çalışmak istedikleri ihtiyar heyeti/meclisi üye adaylarının isimleriyle aynı listede yer alacak. Seçmen, muhtar ve ihtiryar heyeti/meclisi için tek bir kağıdı, kendisine verilen mor zarfa koyarak, sandığa atacak.
Büyükşehir'deki 2. sandıkta ise, MAVİ renkli zarf kullanacak. Seçmene, mavi renkli zarfa koymak üzere üç ayrı oy pusulası verilecek. Bu üç ayrı oy pusulası da üç ayrı renkte olacak; Seçmen, beyaz renkli olan pusulada büyükşehir belediye başkanlığı, mavi renkli olan ilçe belediye başkanlığı, sarı renkli olan da ilçe belediye meclis üyeliği için tercih ettiği siyasi partiye oy verecek.
Büyükşehir sınırlarındaki köylerde yaşayan seçmenler ise,
- sandıkta muhtar ve ihtiyar heyeti
2.Sandıkta Büyükşehir Belediye Başkanı için oy kullanacak.
BÜYÜKŞEHİR OLMAYAN 51 İLDE YAŞAYAN SEÇMENLER NASIL OY KULLANACAK?
1. sandıkta muhtar ve ihtiyar heyeti için oy kullanılacak. Bu seçim için seçmene MOR zarf verilecek.
-
sandık için seçmene MAVİ zarf verilecek. Bu zarfa seçmen, il belediye Başkanı, ilçe belediye başkanı ve ilçe belediye meclis üyesi için oy kullanacağı üç ayrı pusulayı koyacak.
- Sandık için seçmene TURUNCU zarf ve turuncu oy pusulası verilecek. Seçmen, turuncu oy pusulasında yer alan, il genel meclisi üyeliği için oy kullanacak.
BÜYÜKŞEHİR OLMAYAN İLLERİN BELDELERİNDE YAŞAYAN SEÇMENLER İSE;
-
sandık- seçmenler muhtar ve ihtiyar heyeti için oy kullanacak
-
sandıkta- Belde belediye başkanı için oy kullanacak
- sandıkta- seçmenler il genel meclisi için oy kullanacak
BÜYÜKŞEHİR OLMAYAN İLLERİN KÖYLERİNDE YAŞAYAN SEÇMENLER İSE;
-
sandıkta- köy muhtarı ve ihtiyar heyeti
- sandıkta- il genel meclisi için oy kullanacak.
HANGİ MÜHÜRLER KULLANILACAK?
Seçmen, oy kullanmak için sandık başına gittiğinde kendisine, sandık kurulu tarafından "evet" ya da "tercih" yazılı mühürler verilecek. Bu iki mühür de geçerli olacak. Seçmenin kullandığı oyun geçerli olması için, oy pusulasında tercih ettiği siyasi partinin ambleminin altındaki yuvarlağı, taşmayacak şekilde mühürleyecek.
SANDIK KURULLARI KAÇ KİŞİ? KİMLERDEN OLUŞACAK?
Seçmenlerin oy kullanacakları sandık kurulları Sandık kurulu, bir başkan bir memur üye, beş tane de siyasi partili üyeden oluşacak. Oy verme işlemi doğu illerinde saat 07.00'de, batı illerinde ise 08.00'den itibaren başlayacak. Sandık kurulu üyelerinin oy kullanmanın başlamasından en az bir saat önce sandık başında olması gerekiyor. Bu saatte sandık başında olmayan sandık görevlileri, görev yapamayacaklar, oy da kullanamayacaklar.
Önceden belirlenen sandık kurulu üyesi zamanında sandığın başına gelmezse, başkan ya eksik kurulla oy verme işlemini başlatacak, ya da orada bulunan seçmenlerden birini sandık kurulu üyesi olarak alabilecek.
NEDEN 52 MİLYON SEÇMEN İÇİN, 180 MİLYON OY PUSULASI BASILDI?
YSK'nın belirlediği toplam seçmen sayısı 52 milyon 695 bin 932. Ama bu seçmenler, farklı seçim türlerinde birkaç sandıkta oy kullanacaklar (Büyükşehir, il, ilçe, belde belediye başkanı gibi..) Seçmenlerin her birine, kullanacakları oy kadar seçim pusulası verilecek. Yani her seçmene, birden fazla oy pusulası verilecek.Bunların dökümü şöyle;
* Büyükşehir belediyesi için oy kullanacak seçmenlerin sayısı: 40.703.545
İlçe belediye başkanlığı için oy kullanacak seçmen sayısı: 48.055.316
Belde belediye başkanlığı için oy kullanacak seçmen sayısı: 820.194
Belediye meclis üyeliği için oy kullanacak seçmen sayısı: 48.875.510
İl genel meclisi üyeliği için oy kullanacak seçmen sayısı: 11.984.244
FARKLI PUSULALARLA KULLANILACAK TOPLAM OY SAYISI: 150.438.809
Yasa gereği, seçimlerde kullanılacak toplam oy pusulasının yüzde 15 fazlasının basılması gerekiyor. YSK'nın bastırdığı yaklaşık 180 milyon oy pusulası da, tek bir oy pusulasından oluşmuyor. tüm bu farklı sandıklarda kullanılacak toplam oy sayısının yaklaşık yüzde 15 fazlasına denk geliyor.
SANDIK KURULLARI NASIL ÇALIŞACAK?
Sandık güvenliğinin sağlanması için, siyasi parti temsilcilerinden oluşan sandık görevlilerinin mutlaka zamanında sandık başında olmaları ve tüm oy verme, tasnif işlemlerine eşlik etmeleri gerekiyor. Siyasi partilerin, sandık kurullarındaki resmi görevlilerinin dışında, bir de müşahitleri olabiliyor. Müşahitler de, oy sayma ve tasnif işlemleri sırasında kurulun çalışmalarını gözlemleyebiliyor.
SANDIK GÜVENLİĞİ NASIL SAĞLANACAK?
Siyasi parti temsilcilerinin sandık kurullarındaki görevlerini yapmalarının yanısıra, mutlaka oy verme ve tasnif işlemi sonrasında düzenlenen düzenlenen sandık seçim sonuç tutanağına sahip olmaları gerekiyor. Kurulda görevli her siyasi parti temsilcisi, istemesi halinde ıslak imzalı sandık seçim sonuç tutanağını alabiliyor. Bu tutanak, delil niteliğinde. İlerde, o sandığın sonucuna itiraz edilmek istendiği zaman, mutlaka ıslak imzalı bu tutanağın da ilçe seçim kuruluna, itiraz dilekçesi ile birlikte verilmesi zorunlu.
VATANDAŞLAR DA, SANDIK SONUCU ALABİLİR Mİ?
Vatandaşlara, ıslak imzalı sandık sonuç tutanağı verilmiyor. Ancak vatandaşlar, istemeleri halinde, bu tutanakların fotoğrafını çekerek, bunu siyasi partilerin ilçe örgütlerine ulaştırabilirler. İlgili sandık sonucuna itiraz ve ıslak imzalı tutanak bulunmaması halinde, vatandaşların çektiği bu fotoğraflar da delil niteliği taşıyabilecek.
SANDIK SONUÇLARI İLK NEREYE GİDECEK?
Sandık sonuçları, sandık kurulları tarafından oluşturulduktan sonra, başkan ve iki siyasi parti temsilcisi kurul üyesi tarafından ilçe seçim kurullarına teslim edilecek. Ardından da, SEÇSİS sistemine girilecek. Sandık sonuçlarında herhangi bir itirazın olmaması için ilk kez bu seçimde güvenliği arttırıcı yeni bir önlem daha alındı; buna göre her sandık kuruluna, orada kurulacak her sandık için, üzerinde barkod bulunan boş seçim sonucu belgesi gönderildi. Sandık kurulları, ancak barkodlu bu seçim sonuç belgelerine sonuçları işleyebilecek. Barkodlu bu belgelerde, İl, ilçe, sandık numarası ve seçmen sayısı önceden tanımlanmış olacak.
İLÇE SEÇİM KURULUNDA SANDIK SONUÇLARI NASIL İŞLENECEK?
İlçe seçim kurulu 7 kişiden oluşuyor. Kurul başkanlığını bir hakim yürütüyor. Ayrıca iki de memur üye bulunuyor. Kurulda dört tane de siyasi parti üyesi var. İlçe seçim kurulu, her sandık kurulunun kendisine teslim ettiği sonuç tutanağının sağlamasını yapmakla görevli. Kurul, maddi hata varsa düzeltecek. Ardından da, sonuçları SEÇSİS'e işleyecek. Sonuçların işlenmesiyle eş zamanlı olarak, sandık kurulunun tuttuğu sandık sonuç tutanağı da ilk kez bu seçimde taranarak, ayrıca SEÇSİS'e yüklenecek.
SEÇSİS'İ KİMLER GÖRECEK?
Tüm seçim sonuçlarının yükleneceği SEÇSİS sistemini, sadece YSK değil, siyasi partiler de anında görebilecekler. Yüklenen her seçim sonucu, YSK'da görüldüğü anda, aynı sisteme bağlanmış olan siyasi partilerin genel merkezlerinde de görüntülenebilecek.
OYLAR İŞLENİRKEN, ELEKTRİK KESİLİRSE, HİLE YAPILABİLİR Mİ?
Seçim güvenliği konusunda vatandaşların en çok merak ettikleri konulardan biri de, seçim sonuçları işlenirken elektriklerin kesilmesi. Ancak YSK'daki CHP temsilcisi Hadimi Yakupoğlu'na göre, elektrik kesintisi hile yapılmasını sağlamaz. Çünkü, sonuçlarla birlikte SEÇSİS'e sandık kurullarının tuttukları seçim tutanaklarının da taranmış bir kopyası yükleniyor. Siyasi partiler, sonuçlarla birlikte, bu tutanakları da anında görüyorlar. Ayrıca, sonuçlar SEÇSİS'e girildiği anda depolanıyor. Dolayısıyla, sisteme dahil oluyor.
Yakupoğlu ayrıca, YSK talimatıyla ilçe seçim kurullarının bulunduğu yerlerdeki tüm jeneratör ve trafoların bakım ve takviyelerinin yapıldığını da vurguladı.
SEÇİM GECESİ YSK'DA KİMLER OLACAK? NASIL GÜVENLİK ÖNLEMİ ALINACAK?
Tüm seçim sonuçlarının ulaşacağı nihai yer olan YSK ve Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü binalarında da seçim günü için olağanüstü güvenlik önlemleri alınacak. Önceden akredite edilmemiş kimsenin binaya girişine izin verilmeyecek. SEÇSİS'in olduğu bölüme ise, sadece görevliler yüz taraması yoluyla girebilecekler. Her iki binada seçim günü, dışardan gelebilecek herhangi bir siber saldırıya karşı, tüm internet bağlantıları iptal edilecek. Bu binalardan internete girilemeyecek.
SEÇİM TORBALARINA NEDEN KALEM KOYULDU?
Olası seçim hileleri konusunda bir de, seçim sonuçlarının sandık sonuç tutanaklarına "uçan kalemle" yazılabileceği iddiasıydı. YSK, bu iddiayı da değerlendirerek, her ihtimale karşı, sandık kurullarına teslim edilecek tüm torbaların içine birer de tükenmez kalem koyulmasına karar verdi.
SEÇİM SONUÇLARINA NASIL İTİRAZ EDİLECEK?
Seçim sonuçlarına itirazların da süreleri var. Buna göre, ilçe seçim kuruluna sonuçlara ilişkin itirazlar en geç 1 Nisan günü saat 15.00'e kadar yapılabilecek. İtiraz yapılırken, itiraz dilekçesine itirazın dayandığı delilin (ıslak imzalı sandık sonuç tutanağı, bu bulunamıyorsa sandık sonuç tutanağının fotoğrafı) eklenmesi gerekiyor. İlçe seçim kurulu itirazlar konusundaki kararını en geç 3 Nisan'a kadar verecek.
İlçe seçim kurulu karar aldıktan sona, bu karara en geç bir gün içinde il seçim kurulunda da itiraz hakkı bulunuyor. İl seçim kurulu da kendisine yapılan itirazları iki gün içinde karara bağlayacak. İl seçim kurulu kararlarına karşı da, YSK'ya "olağan itiraz" hakkı bulunuyor. YSK'nın vereceği karar ise, "nihai ve kesin karar" oluyor. Sözkonusu seçimle ilgili kesin karar da, YSK'nın kararıyla açıklanıyor.
OY KULLANMAMANIN CEZASI VAR MI?
Yasaya göre, oy kullanmamanın cezası var. Ancak yasanın bu hükmü, bu seçimde uygulanmayacak. Dolayısıyla oyununu kullanmayan seçmenlere ceza verilmeyecek.
