Seçmen neden yeniden AKP dedi?

Mahmut Hamsici

BBC Türkçe, Ankara

Türkiye'deki seçmenin yüzde 49.3'ü 1 Kasım seçimlerinde oyunu AKP'den yana kullandı ve 317 milletvekili ile tek başına iktidarın önünü açtı.

TIKLAYIN - AKP YENİDEN TEK BAŞINA İKTİDAR

TIKLAYIN - SEÇMENİ AKP'NİN ETRAFINDA NASIL YENİDEN KENETLENDİ

TIKLAYIN - 'ERDOĞAN'IN KAVGA ARAYIŞI BAŞARILI OLDU'

CHP yüzde 25.4 (134 milletvekili) ile küçük bir yükselme yaşarken, MHP yüzde 11.9 (40), HDP ise yüzde 10.6'ya (59) geriledi.

Peki bu oylar bir önceki seçimlere kıyasla hangi seçmen kesimlerinden geldi?

AKP hangi partiden ne kadar oy aldı?

AKP, 2011 seçimlerinde yüzde 49.83 oy almıştı. 7 Haziran'da bu oran yüzde 40.87'ye geriledi. Bu oyların Türkiye'nin doğusunda HDP'ye, batısında MHP'ye, kısmen de CHP'ye kaydığı düşünülüyor. 1 Kasım'da AKP'nin büyük oranda bu oyların geri kazandığı anlaşılıyor.

SETA (Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı) Direktörlerinden Nebi Niş "Aslında bu, 2011'deki oylarına tekabül eden bir oy oranı. Dolayısıyla burada dışardan gelen yeni bir seçmen kitlesinden daha çok önceki oylarını konsolide edilmesinden söz edebiliriz" diyor.

Bu seçimde AKP'ye gelen oyların en büyük bölümü, 7 Haziran'da MHP'ye verilen oylar oldu. Bunun büyük bir bölümü 2011'de MHP'ye değil AKP'ye oy verip 7 Haziran'da MHP'ye yönelen seçmenlerin oylarıydı. İkinci büyük kaynak, 7 Haziran'da HDP'ye verilen oyların bir bölümü oldu.

Bu kitle de, asıl olarak 2002'de AKP'yi tercih edip 7 Haziran'da HDP'ye yönelen oylardan oluşuyor.

7 Haziran seçimlerine birlikte giren Saadet Partisi ve Büyük Birlik Partisi yüzde 2.06 oy almıştı. Bu kez ayrı ayrı seçime girdiler ve aldıkları toplam oy yüzde 1.2 oldu. Aradaki farkın da büyük bölümünün AKP'ye gittiği düşünülüyor. Seçimlere katılmayan Hüda-Par'ın oylarının adresinin de benzer olduğu anlaşılıyor.

Bunların dışında AKP'den CHP'ye oy gittiğini savunanlar da var. A&G araşırma şirketi sahibi Adil Gür, 7 Haziran'da CHP'ye verilen oyların yaklaşık yüzde 2'lik bir bölümünün AKP'ye gittiği kanısında.

Hangi nedenler daha fazla seçmeni AKP'ye yöneltti?

7 Haziran'a kıyasla yaklaşık 4.5 milyonluk seçmenin AKP'ye yönelmesinin farklı nedenleri var. Bu nedenlerin hangisinin daha etkili olduğunu söylemekse kolay değil. Adil Gür, "anketlerinin en önemli nedenin ekonomi ve buna bağlı istikrar isteği olduğunu gösterdiğini" söylüyor:

"Türkiye'de son beş aydır ekonomi resmen durdu. Ticaret yapanlar alacağını alamıyor, işyeri sahipleri işyerlerini siftahsız kapatıyordu. İstikrar beklentisi vardı."

Gür'e göre ikinci en büyük nedense şu: "Terör nedeniyle güçlü bir hükümet olsun bu terörün hakkında gelsin' beklentisi oluştu."

Muhalefetin, "kaosu iktidar yaratıyor" söylemini ve "halk korkutularak tek başına iktidara razı edildi" eleştirilerini hatırlattığımız Gür, AKP seçmeninin algısının böyle olmadığını söylüyor:

"Hayır seçmen ekonomik nedenler ve istikrar nedeniyle korktu. AK Parti'ye oy veren seçmenlerle MHP'ye oy veren seçmenler, ülkede yaşanan terör hadiselerinden dolayı hükümeti ve AK Parti'yi sorumlu tutmuyor. O nedenle ben bu korku paranoyasına katılmıyorum."

Gür ayrıca, "AKP'nin aday listelerinin değiştirmesinin, asgari ücret gibi vaatlerinin ve 7 Haziran'dan sonra AKP'siz bir iktidar modelinin olamayacağının görülmesinin de etkili olduğu" görüşünde.

SETA'dan Nebi Miş, tek parti iktidarı anlayışının da seçmen davranışında rol oynadığına dikkat çekiyor: "7 Haziran'dan sonraki süreçlerde yaşananlara da bakılırsa görülüyor ki, Türkiye'de siyasal kültürkoalisyonlara uygun değil. Çünkü diğer partiler koalisyon kurma süreçlerinde koalisyonun dinamiğine etki edebilecek somut tartışmalardan ya da somut çıktılardan daha çok maalesef siyaseten belirli bir pozisyon elde etmek için masaya oturuyor. Seçmen de bunu gördü."

İstanbul Bilgi Üniversitesi'nden Prof. Dr. Ertuğrul Ahmet Tonak ise, "bu oy artışında çeşitli bilinen nedenler olduğunu, en büyük nedenin iktidarın yarattığı korku ortamı ve 'bu gidişatı ancak biz düzeltiriz' mesajının olduğunu" söylüyor, ancak bunların yanında AKP'nin ekonomik vaatlerinin de önemli bir etkisinin olduğunu belirtiyor.

"7 Haziran seçimleri öncesinde CHP'ye ve kısmen HDP'ye yönelen ilginin bir nedeni de bu partilerin seçim beyannamelerinde ekonomik vaatlerin de olması, bu partilerin özellikle dar gelirlilere dönük olumlu birtakım çıkışlar (asgari ücret, emekli maaşları vs... konularında) yapmalarıydı. AKP, 7 Haziran seçimlerinde bunlara, 'kaynak nerede, bunlar gayrı ciddidir' şeklinde argümanlarla karşı çıktı. Fakat bu seçimlerde taktik veya uzun ömürlü olacaksa stratejik bir tercih yaptı. Bu vaatlerin bir kısmını, en somut olarak emekli maaşları ve asgari ücretin yükseltmesinde gördüğümüz üzere benimsedi. Bunun bir miktar seçmeni kendisine yöneltmiş ihtimali var."

Tonak bununla birlikte "ortada Batı'nın Türkiye'ye yönelik bir komplosu olduğu" yönündeki algının da seçim tercihlerini etkilemiş olabileceğini söylüyor.

Bu arada muhalefet adil olmayan bir seçim süreci yaşandığını ve bunun da AKP'nin oy artışını etkilediği kanısında.

Avrupa Parlamenterler Meclisi ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'ndan oluşan gözlemciler heyeti

seçimlere dair yayımladıkları raporda da "seçim sürecinin adil olmadığı ve korkunun serbest tercihi önlediği" belirtildi.

Raporda, "seçim barajı, devlet olanaklarının kullanılması, TRT'nin yayınları, medya kanallarına yönelik adımlar, HDP üyelerine yönelik saldırılar, seçmenlere göz dağı verildiğine dair bilgilerden" bahsedildi.

TIKLAYIN: SAYILARLA 1 KASIM SONUÇLARI

Hangi parti seçmeni neden AKP'ye kaydı?

Daha önce farklı partilere oy vermiş seçmenlerin 1 Kasım'da AKP'ye oy vermelerinin hem ortak hem de özgün nedenlerinin olduğu anlaşılıyor.

Gür, seçmenin "cebine bakarak" karar verdiği kanısında: "Genel olarak Türkiye'de herkes seçmen davranışının ideolojik olduğunu, bu nedenle 10 tane seçim yapılsa sonucun farklı olmadığını söyler. Halbuki Türkiye'de seçmen davranışını belirleyen temel neden bu değil. İnsanlar cebine bakarak karar veriyor. Onlar işlerinin yerinde gitmediğini gördüler."

Özgün nedenlere bakarsak, bir önceki seçimde MHP'ye oy veren bazı seçmenlerin bu seçimde AKP'ye oy vermelerinde hükümetin PKK'ya karşı operasyonlara başlamasının ve MHP lideri Devlet Bahçeli'nin siyasi adımlarının etkili olduğu düşünülüyor. Adil Gür bu konuda şu yorumu yapıyor:

"Temel neden Sayın Bahçeli'nin seçimin ilk akşamından itibarenki uzlaşmaz tutumu oldu. MHP Meclis Başkanlığı seçiminde ilk dönem muhafazar seçmenini AK Parti'ye kaptırdı, CHP'ye benzeşen seçmenini CHP'ye kaptırdı."

Gür'ün 7 Haziran'da HDP'ye oy veren seçmenlerden AKP'ye oy kaymasını ise çatışma süreci nedeniyle tepkili muhafazakar Kürt seçmenlerin HDP'yi PKK ile arasına koymamakla eleştirmesine bağlıyor.

AKP'nin Kürt seçmenden nasıl yeniden oy kazandı?

Gür, HDP'den kayışla ilgili özgün nedenleri anlatırken şu görüşleri savunuyor:

"Suruç katliamı yaşandıktan sonra, Ceylanpınar'da iki polisin şehit edilmesinden sonra HDP, PKK'yla, Kandil'le arasına mesafe koysaydı, zannediyorum bugün yüzde 20'lere giden bir parti olurdu. HDP, Kandil ve terör örgütüyle arasına çok mesafe koyamadı. Bu da kendisine oy veren dindar, muhafazakar Kürt seçmenlerin bir bölümünü kızdırdı, geriye dönmesine neden oldu."

Yazar Ferda Koç ise "AKP'nin tehdidinin muhafazakar Kürt seçmeni ürküttüğünü" savunuyor:

"AKP'nin bölgede oy artırdığı yerler, Bingöl, Van, Bitlis gibi muhafazakar seçmenin yoğunlukta olduğu yerler. Burada 7 Haziran'da HDP'ye gelen oylar esasen HDP'nin meclisteki grubunun büyük bir kitle oluşturması halinde barış sürecinin güçleneceğine ilişkin bir beklentiydi. Ama 7 Haziran sonrasında AKP'nin verdiği reaksiyon, HDP'nin bu kadar güçlü bir şekilde mecliste yer alması halinde AKP'nin bir çözüm tarafı olmaktan çıkacağı tehdidini yapması oldu. Bu da muhafazakar Kürt seçmeni ürküttü."

Koç, gerginliğin yoğun yaşandığı yerlerde halkta PKK'ya tepki olduğu ve HDP'ye desteğinin azaldığı yönündeki görüşlere de karşı çıkıyor:

"HDP'nin oylarını koruduğu yerlere baktığımızda buranın 7 Haziran sonrasında direnişin çok yüksek seviyelere ulaştığı yerler olduğunu görüyoruz. Diyarbakır'da AKP'nin ikinci millletvekiline ulaşmasının sebebiyse Hüda-Par oylarıdır."