Sıkıyönetim nedir, ne demek? Sıkıyönetim hangi durumlarda ilan edilir?

Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy sıkıyönetim ilan edildiğini duyururken vatandaşlara sakin olmalarını ve evlerinden çıkmamalarını söyledi. Savaş hakkında açıklama yapan Başkan Putin, operasyonun amacının Kiev rejimi tarafından istismara, soykırıma uğrayan insanları kollamak olduğunu belirtti. Peki sıkıyönetim nedir, ne demek? Sıkıyönetim hangi durumlarda ilan edilir? Sıkıyönetim, vatan ve milletin bütünlüğünün tehlikede olduğu zamanlarda ilan edilir.

SIKIYÖNETİM NEDİR, NE DEMEK?

Sıkıyönetim; salgın hastalık, tabii afet, ağır ekonomik bunalımlar ve sıkıyönetimi gerektiren hallerin daha hafifinin görüldüğü zamanlarda ilan edilir. Olağanüstü hal ile aynı şey değildir. Sıkıyönetim, olağanüstü halin ilânını gerektiren nedenlerden daha vahim sebeplerle ilân olunan, geçici olarak temel hak ve hürriyetlerin kısmen veya tamamen durdurulmasına veya Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınmasına imkân tanıyan ve kolluk yetkilerinin askerî makamlara geçmesi sonucunu doğuran bir olağanüstü yönetim usûlüdür.

Sıkıyönetim ilânı işlemi, olağanüstü hal ilânı işlemi gibi, hukukî biçim olarak bir "Bakanlar Kurulu kararı" şeklinde ortaya çıkar. O nedenle, sıkıyönetim ilânı kararı da tüm Bakanlar Kurulu kararlarının tâbi olduğu usûle tâbidir. Bakanlar Kurulu kararları bir kolektif işlemdir. Sıkıyönetim ilân kararı, Cumhurbaşkanının, Başbakanın ve istisnasız bütün bakanların iradelerini aynı anda ve aynı yönde açıklamaları ile oluşur. Dolayısıyla olağanüstü hal ilân kararında Cumhurbaşkanı, Başbakan ve bütün bakanların imzaları olmalıdır.

Sıkıyönetim ilân kararı Resmî Gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün 127'nci maddesine göre, sıkıyönetim ilân kararı Başbakanlık tezkeresi ile Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Görüşme sırasında siyasî parti grupları siyasî parti grupları veya en az yirmi milletvekillerinin imzası ile sıkıyönetim süresinin kısaltılması veya uzatılması hakkında önerge verebilir. Oylamadan önce önerge sahibi beş dakikayı geçmemek üzere söz alabilir.

SIKIYÖNETİMİ GEREKTİREN SEBEPLER NELERDİR?

a) Anayasanın tanıdığı hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelen ve olağanüstü hal ilânını gerektiren hallerden daha vahim şiddet hareketlerinin yaygınlaşması,

b) Savaş hali veya savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi,

c) Ayaklanma olması,

d) Vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın,

e) Ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması.

SIKIYÖNETİM KİM TARAFINDAN İLAN EDİLİR?

Sıkıyönetim, ülke bölünmezliği tehdit altında olduğunda, karışıklıklarda cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, Milli Güvenlik Kurulu'nun da görüşünü alınır ve süresi altı ayı geçmemek kaydıyla bazı bölgelerde ilan edilir. Sıkıyönetim ya da askerî adalet, askerî otoritenin, genellikle resmî bildirgesi altında, adlî yönetimi kontrol altına almasıyla işleme geçen kural sistemidir.

Askerî adalet, doğal afetler, ortaya çıkan savaş, sivil kargaşa, işgal altındaki topraklar ya da askerî darbe durumlarında, normal adlî kurumların yeni duruma hâkim olamayıp, vazifesini yerine getiremediği ya da yavaş getirdiği durumlarda, askerî otoritelerin ve kurumların tercih edilmesi ile kullanıma girer. Ancak, askerî adalet zaman zaman diktatörler, özellikle askerî diktatörler, tarafından kurallarını uygulamak için kullanılır.

Olağanüstü halden farklı olan sıkıyönetimde yetki askeri makamlardadır. Olağanüstü halde ise mülki makamlardadır.

Sıkıyönetim ülkenin her yerinde değil, kamu düzeni bozulan bir ya da birkaç bölgede ilan edilir. Ancak gerekli olduğu durumlarda tamamında da ilan edilir. Bu yönetim şekli, anayasa sınırları içinde ve önceden tespit edilen kurallara göre uygulanan hukuka uygun bir yönetim şeklidir. Sıkıyönetimle ilgili tüm durumlar kanunla düzenlenmiştir ve bütün işleri yargı denetimine tabidir. Ancak alınacak tedbir ve kararlarda, sıkıyönetim komutanına Sıkıyönetim, 1982 Anayasasının 122. maddesine göre 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunuyla düzenlenmiştir. 1982 Anayasası, 1961 Anayasasına göre sıkıyönetimin yetkisini arttırmıştır. 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu'nun bazı maddeleri 1982 Anayasası'nın emirleri doğrultusunda, 1982 tarihli, 2766 sayılı kanun ve 1983 tarihli, 2836 sayılı kanunla değiştirilmiştir.