Siyanür nedir? Siyanür nelerde bulunur?

Siyanür bir karbon ve üç azottan oluşan, inorganik ve organik çeşitleri olan kimyasal bileşiklerdir. Siyanürün organik bileşikleri genellikle zararsızdır. Vücutta depolanmaz ve kansere sebep olacak özellik taşımaz. Bazı bitkiler ve hayvanlar siyanürü doğal olarak üretebilir. Birçok meyvede ve sebzede bileşikleri üretilen siyanür çeşitleri endüstriyel alanlarda da kullanılır.

Siyanürün Hayatınızdaki Yeri

Siyanür kelimesini haberlerde, gazetelerde, internette siyanür zehirlenmesi, siyanür ölümleri gibi başlıklar altında görürsünüz. Çünkü siyanür ve siyanür çeşitleri oldukça tehlikelidir. Ölümcül etkisinin olduğu İkinci Dünya Savaşı sırasında net olarak görülmüştür. Hatta Alman askerlerinin intihar amaçlı siyanür içeren ilaçlar kullandığı söylenir.

Siyanür ile demir çelik endüstrisi, maden sanayisi, optik endüstrisi, gübre sanayisi ve fotoğrafçılık gibi çeşitli alanlarda karşılaşılabilir. Siyanürün en çok kullanıldığı alanlar sırasıyla kimyasal üretim endüstrisi, naylon üretim, poliamit üretim, akrilik üretim ve plastik üretim sanayileridir. Maden sanayisinde ise siyanür ile altın ve gümüş üretimi gerçekleştirilir. Ancak üretim sonucunda oluşan artıklar içerisindeki siyanür uygun bozundurma ünitesi ile uzaklaştırılabilir. Uygun bozunma ünitesi (INCO) bulunmayan yerlerdeki üretim sonucu oluşan siyanür artıkları yer altı sularına karışabilir. Bu da görüntü kirliliğinin yanı sıra çevre felaketlerine yol açabilir. Neyse ki kurulan atık barajları bu tip olası çevresel sorunların önüne geçer.

Siyanür satılan yerler net olarak belirtilemez; çünkü siyanür her alanda ve her yerde bulunan bir kimyasaldır. Örneğin yediğiniz bir elma çekirdeğinde, soluduğunuz sigara dumanında, evde yanan sobanızın kömüründe, yangın dumanında ve daha birçok yerde siyanüre maruz kalırsınız. Siyanüre fazla maruz kalan kişiler bunun etkisini hissedebilir.

Siyanür Nedir Nasıl Öldürür?

Siyanür zehirlenmesi solunum yoluyla, ağız yoluyla ve temas yoluyla olabilir. Bu yüzden ne şekilde, ne zaman ve ne kadar etkisi altında kaldığınızı kestiremeyebilirsiniz. Siyanüre ne kadar süre maruz kalındığı, siyanür dozu ve siyanür çeşidi, kişide yaratacak rahatsızlık derecesini ve sağlık riskini belirleyici etkenlerdir. Etkisini dakikalar içinde gösterir. Henüz az oranda maruz kalındıysa tıbbi destek sayesinde tehlike ortadan kalkabilir ancak fazla dozda alındıysa, aktif ve hızlı hareket eden siyanür zehirlenmesi ölüme sebep olacak kadar etkilidir. Hissettirdiği etkiler arasında; baş ağrısı, mide bulantısı, karaciğer hasarı, odak kaybı, bilinç kaybı, yorgunluk hissi, nefes almada zorluk ve kalbin durması sayılabilir.

Siyanüre iki şekilde maruz kalınır. Bunlardan ilki akut siyanür zehirlenmesidir. Bu zehirlenme türünde, acil tıbbi destek sağlanması gerekir ve can kaybı riski yüksektir. Bilinç kaybı, nefes almada zorluk, kalbin durması gibi ağır etkileri görülür. Diğeri ise kronik siyanür zehirlenmesidir. Milyonda 20 ile 40 arasında bir dozda siyanüre maruz kalınırsa bu tip zehirlenme oluşabilir. Zehirlenmenin gösterdiği etkiler kademelidir ama tıbbi müdahale zamanında gerçekleşmezse etkiler gittikçe artar ve siyanür ölümleri gerçekleşebilir. Kronik zehirlenme semptomları arasında baş ağrısı, mide bulantısı, kusma, yorgunluk hissi, baş dönmesi gibi rahatsızlıklar bulunur. Ek belirtilerde ise göz bebeği büyümesi, daha yavaş alınan nefes, kasılmalar görülmüştür. Zamanında müdahale edilmezse dudak morarmaları, düşük vücut ısısı, komaya girme ve hatta ölüm gibi sonuçlar kaçınılmaz olur. Hayatın pek çok alanında karşınıza çıkabilecek siyanür her ne kadar zararlı olsa da aslında siyanür zehirlenmeleri çok nadir yaşanır. Bu durum en çok siyanürle çalışan insanlarda görülür. Metalurji, plastik üretim, tütsüleme, fotoğrafçılık gibi alanlarda inorganik siyanür tuzu kullanılır. Bundan dolayı bu alanlarda yaşanabilecek herhangi bir kaza siyanüre maruz kalma durumuna, bununla birlikte zehirlenmeye yol açabilir. Kimyagerlerin çalışma ortamında da bazı siyanür bileşenleri olduğu için onlar da riskli meslek gruplarına dahil edilebilir.

Siyanür Zehirlenmesinden Kurtulmak Mümkün mü?

Siyanür kanda bulunan methemoglobine (oksijen taşıyamayan hemoglobin çeşidi) bağlanarak kanın dokuların oksijen ihtiyacını karşılayamamasına sebep olur. Aslında bu siyanür nasıl öldürür sorusuna bir cevaptır; çünkü bu olay hipoksiye dolayısıyla hipoksi şokuna ve ardından ölüme yol açar. Siyanür zehirlenmesinin tedavisindeki amaç zehirli olan maddenin zehirsiz başka bir metabolite (metabolizma sonucu ortaya çıkan ara ve ana ürünler) çevrilmesidir. Bunun için yapılması gereken ilk şey, vücutta oksijen taşıyamayan methemoglobinin siyanürle olan zehirli etkisini yok etmek için hastaya sodyum nitrit vermektir. Bu madde sayesinde siyanür methemoglobine bağlanamaz. Daha sonra (siyanürün vücuttan atılabilmesi için) siyanür ile sodyum tiyosülfat reaksiyona sokularak toksik olmayan ve böbreklerle atılabilen tiyosiyanat haline dönüştürülür.

Siyanürden Zehirlenmemek İçin Ne Gibi Önlemler Alınmalı?

• Siyanür içeren meyve ve sebzeler gereğinden fazla tüketilmemeli
• İş ortamında siyanürle çalışılıyorsa ona göre tedbirler alınmalı
• Siyanür bulunan ortamlarda temas edilen noktalara dikkat edilmeli
• Siyanür gaz halinde ortama yayılmış ise direkt solumaktan kaçınılmalı

Zehirlenme Sonrası İlk Müdahale Nasıl Yapılmalı?

• Solunum yoluyla siyanüre maruz kalındıysa derhal ortamdan uzaklaşılmalı
• Siyanüre maruz kalan kişinin üstündeki kıyafetler çıkarılmalı ve yıkanmalı
• Kişinin bedeni temizlenmeli
• Özellikle gözler bol suyla en az 15 dakika yıkanmalı
• Kurtarma ekibi bulaşma ihtimaline karşı koruma önlemlerini almalı
• Nefes darlığı çeken bir hastaya ağızdan suni solunum yapılmamalı