Soba zehirlenmelerine karşı önlemler
Soba zehirlenmelerine karşı önlemler
Sobalardan kaynaklanan ölümler, bazı kurallara dikkatle uyarak ve bazı basit önlemlerle tamamen önlenebilir.
Havaların soğuması ile beraber sobalar yanmaya başladı ve gazetelerde de hemen her gün bir kaç kişinin sobalardan zehirlenip öldükleri haberlerini okumaya başladık.
**Sobalar neden öldürür?
**
Halk arasında sobadan ölüm olarak bilinen olay aslında bir karbonmonoksit zehirlenmesidir. Karbonmonoksit zehirlenmesi, kömür ve odun sobaları, şofben, kombi, borusuz soba, ocak, fırın, mangal… gibi ısınma sistemlerinde sıvı veya katı yakıtların tam olarak yanmaması sonucu ortaya çıkar.
**Karbonmonoksit nedir?
**
Karbonmonoksit, hidrokarbonların tam olmayan yanması sonucu oluşan bir gazdır. Renksiz ve kokusuzdur, solunması her hangi bir irritasyona neden olmaz.
**Sobalara bağlı ölümler neden uykuda olur?
**
Karbonmonoksit solunması özellikle uyku sırasında öldürücüdür, çünkü bu gaz renksiz, kokusuz olduğu gibi irritan da değildir ve akciğerlerden kolayca emilir. Uyuyan bir insanın bu gazı soluduğunun farkına varması imkansızdır.
**Normal havada karbonmonoksit bulunur mu?
**
Hem ev, işyeri gibi kapalı ortamlarda ve hem de dış atmosfer havasında çok düşük miktarda karbonmonoksit bulunur. Büyük şehirlerin havasında bulunan karbonmonoksit miktarı kırsal alandakine göre çok daha fazladır.
**Karbonmonoksitin vücudumuza etkileri nelerdir?
**
Soluduğumuz havada bulunan karbonmonoksit kanda hemoglobin ile birleşerek karboksi-hemoglobin meydana getirir. Karboksi-hemoglobin, hem dokulara oksijen taşınmasını ve hem de dokuların oksijeni kullanmalarını bozar.
**Sağlıklı insanların kanında karbonmonoksit var mıdır?
**
Sağlıklı insanların kanında %1-3 oranında karboksi-hemoglobin vardır. Bunun sağlığımız üzerine her hangi bir olumsuz etkisi yoktur.
Karbonmonoksitin bir kaynağı da sigara dumanıdır. Sigara içenlerin kanındaki karboksi-hemoglobin miktarı %10-15’e kadar çıkabilir.
**Karbonmonksit zehirlenmesi nasıl meydana gelir?
**
Zehirlenme bulguları, solunan gazın miktarına ve soluma süresine bağlı olarak akut ya da kronik olabilir. Belirtiler, her zaman karboksi-hemoglobin düzeyleri ile orantılı değildir, kandaki çözünmüş karbonmonoksit düzeyleri de önemlidir.
**Zehirlenmenin dereceleri var mıdır?
**
Kandaki karboksi-hemoglobin düzeylerine göre, hafif, orta ve ağır zehirlenmeler vardır. Karboksi-hemoglobin düzeyi %20-30 ise hafif, %30-50 ise orta ve % 50-60 ise ağır zehirlenmeden bahsedilir. Karboksi-hemoglobin düzeyi %60’ın üzerinde ise ölüm ihtimali çok yüksektir.
**Zehirlenme belirtileri nelerdir?
**
Uyanık bir insanda baş ağrısı, baş dönmesi, halsizlik, bulantı, kusma, konsantrasyon güçlüğü, nefes darlığı, çarpıntı, karın ağrısı, kas krampları, epilepsi(sara) nöbetleri, şuur bozukluklarından komaya kadar giden belirtiler vardır.
Uyuyan bir insan bunların hiçbirinin farkına varamaz ve ölüme kadar ilerleyen derin bir komaya girer.
Karbonmonoksit zehirlenmesinin tipik bulgusu, dudakların kiraz kırmızısı bir renk almasıdır.
**Karbonmonoksit zehirlenmesinin tedavisi nasıldır?
**
Tedavi, hastanın durumuna ve karboksi-hemoglobin miktarına göre düzenlenir. Hafif ve orta derecedeki zehirlenmelerde, maske ile yüksek akımda %100 oksijen verilir. Özellikle yaşlı hastaların kalp, akciğer ve beyin fonksiyonları açısından yakından takipleri gerekir.
Ağır zehirlenme belirtileri gösterenlerin özel odalarda hiperbarik oksijen ile tedavileri gerekir.
**SOBA ZEHİRLENMELERİNE KARŞI ÖNLEMLER
**
Soba zehirlenmeleri bazı kurallara dikkat edilerek önlenmesi mümkün olan kazalardır.
Bunlar soba ve kullanılan yakıtın seçiminden başlayarak, sobanın kurulması, yakılması, baca temizliği ile ilgili kurallardır ve herkes tarafından bilinmesi gerekir.
**SOBA KURARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN ÖZELLİKLER
**
•Soba, ısıtılacak odanın büyüklüğüne uygun olmalı ve TSE damgası taşımalıdır. Oksijen eksilme sensörü bulunmayan sobalar ve piknik tüplerine takılan ısıtıcılar evlerde ve iş yerlerinde kesinlikle kullanılmamalıdır.
•Soba kurmadan önce baca temizliği yapılmış olmalıdır.
•Fazla dirsek kullanmaktan kaçınmalıdır (En fazla 2 dirsek)
•Yatay borular bacaya %10 eğimle yükseltilmeli, boru bacaya fazla sokulmamalıdır.
•Dirsek ve boru ekleme yerleri ve baca giriş ağzı hava sızdırmaz olmalıdır.
**SOBA KULLANMA TALİMATLARINA DİKKATLE UYULMALIDIR
**
•Kömür ve odun sobaları üstten yakılmalıdır.
•Sobanın iyi çalışıp çalışmadığını anlamak içim, sobanın üst kısmına bir yüzey termometresi yerleştirilerek soba içindeki ateşin derecesi izlenir. Yüzey ısısı 150-250 º arasında ise, soba etkili çalışıyor ve odun tam yanıyor demektir.
•Soba katalitik ise, katalizörün temiz olduğu ve bypass valfının serbestçe çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir.
•Bacasız sobalarda alev sarı renkte ise soba derhal kapatılmalıdır, çünkü ya sobanın bir arızası vardır veya odada yeterli hava yoktur.
•Soba kurulurken profesyonellerden yardım istenmelidir
Sobalar duvarlardan 1-1,5 metre uzakta olmalıdır.
•Borular bacaya fazla sokulmamalıdır.
•Verimli yanma için, sobalar günlük temizlenmeli, küllük dolmadan boşaltılmalı, küllük kapağı sık sık açılmamalıdır.
**DOĞRU ODUNUN SEÇİLMESİ
**
•Odun 6 ay önceden alınmalı ve yağmur almayacak ve odun kümesinin arasından rahatça hava geçecek şekilde istiflenerek iyice kuruması sağlanmalıdır.
•Daha temiz yanan meşe, akçaağaç, kayın, dişbudak, ceviz ağacının odunları tercih edilmelidir.
•Asla, yeşil, ıslak, boyalı veya işlenmiş odunları yakılmamalıdır. Tutkal, kimyasal madde içeren odunları, plastik, çöp, renkli kağıtlar da yakılmamalıdır.
BACA TEMİZLİĞİNE DİKKAT
•Baca çatıdan itibaren en az 1 metre yükseklikte olmalıdır
•Kömürlü ve odunlu sobaların bacaları yılda 2 kere, gazyağı ve LPG’li sobalarınki ise yılda 1 kere temizlenmelidir.
•Bacalar en yakın yüksek binadan veya engelden 6 metre uzakta olmalıdır.
•Bacalarda mutlaka baca başlığı bulunmalıdır.
ÇOK ÖNEMLİ !
•Sobanın veya kombinin kurulu olduğu odada yatılmamalıdır. Yatmak zorunluluğu varsa, yatmadan önce soba mutlaka söndürülmelidir. Yatarken, yanmakta olan kömür koru üzerine taze kömür koymak çok tehlikelidir.
•Yatarken baş sobadan en az 2 metre uzakta olmalı ve odanın kapısı hafifçe açık tutulmalıdır.
Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi
Göğüs Hastalıkları Bölümü Öğretim Üyesi
