Start/Stop sistemi turboya zarar verir mi?

Start Stop sayesinde otomobil hem yakıt tüketimi hem de emisyon değerleri ciddi anlamda aşağı çeker. Çevreci devletler tarafından uygulanan emisyon sınırları bu sistemlerin önemini daha da ön plana çıkardı. Bu doğrultuda üreticilerin biraz da mecburiyetten Start/Stop sistemini kullanmaya başladı. Peki bu iki sistem birlikte çalışırken kötü sonuçlar doğurur mu? Start Stop sistemi turboya zarar verir mi?

START/STOP SİSTEMİ ÖMRÜ BOYUNCA KAÇ KEZ ÇALIŞIR

Sistem oldukça basit gibi görünse de, oldukça komplike sistemlerdir. Start/Stop sisteminde olan önlemler olmasaydı, bu sistemler motora bir miktar zarar dahi verebilirdi. Bu zararı basit bir örnek üzerinden anlatmak gerekebilir. Start Stop sistemine sahip olmayan bir araç ömrü boyunca ortalama 50.000 kere açılıp kapanır. Start/Stop sistemine sahip araçlarda ise bu sayı 500.000 civarındadır. Aradaki fark neredeyse 10 katı seviyesinde oluyor. Bu sistem durdur başlat özelliğin kullanırken motora bağlı olan her türlü parçanın 10 kat daha fazla sayıda durup başlamasına neden oluyor. Buda sistemin bazı parçalarını zora sokuyor.

START STOP SİSTEMİNDEN EN ÇOK ETKİLENEN PARÇALAR HANGİLERİ?

Start Stop sisteminden en çok etkilenen parçalar marş motoru, krank mili, kam mili ve turbo sistemi olarak sıralanır. Krank mili ve kam mili gibi parçalarda yağ süzülmesinden kaynaklı aşınmalar artabilirken, marş motorunun diğer herhangi bir motora göre 10 katı daha durmasından kaynaklı daha çok aşınma olabilir. Burada turbo sistemlerinin uğradığı aşınma diğer parçalardan çok daha fazla oluyor. En çok zararı turbo sistemler görüyor. Turbo pervaneleri en üst limitte 150.000devir/dakika hız ile dönebilir. Ayrıca çalışma ve durma pozisyonlarında yağ ile alakalı olarak sorunlu bir sistem yapısına sahiptir. Aracın İlk çalıştırma sırasında yağın turboya ulaşması fazlasıyla zaman alır. Bu durum stop etme sırasında da aynı şekilde devam eder. Burada motor kapatıldığı için yağlama da durur. O sırada pervane yatakları yağsız kalır ve aşınmalar maksimum seviyeye ulaşır. Araç ilk çalıştırıldığında yaklaşık 5 saniye beklemek sisteme fayda sağlar. Sop edilmeden önce de 30-60 saniye beklemek aynı faydayı sağlayacaktır. Kapatmak için beklediğimiz sırada pervaneler durana kadar yatakları yağlanır. Bu süreçte aşınma olmaz ve turbo ömrü artmış olur. Bir diğer önemli konu ise en teknolojik turbo sisteminin bile 1250 devir/dakika’da çalışmaya başlıyor olması durumudur. Hızınız ne kadar çok olursa olsun eğer aracı yavaşlatmaya ve durdurmaya niyetiniz var ise ayağınızı gazdan çektiğiniz anda turbo yavaşlamaya başlar. Araç durana kadar geçene sürede turbo pervaneleri yağlanarak yavaşlamasını sürdürür. Motorun yüksek bir devirde seyir halinde iken zaten durmaz. Bu durum gerçekleşirse sürücü dışında olan bir durumdan kaynaklı olur. Bu durumda dahi ayak gazdan çekildiğinde, turbo yavaşlamaya başlar ve bu sırada yağlama işlemine devam eder.

START STOP SİSTEMİ OLAN ARAÇ TURBO SİSTEMİNİ NASIL KORUYOR?

Günümüzde son zamanların popüler donanımı olan Start/Stop sistemleri yukarıda bahsettiğimiz şekilde çalışmaktadır. Start Stop sistemine sahip olan araçlar ışıkta durulduğunda anında genellikle motoru stop eder. Daha sonrasında sürücü harekette bulununcaya kadar da motoru çalıştırmaz. Bu çalışma prensibinde akla bazı sorular gelebilir. Motor dururken turbo nasıl yağlanıyor? Turbo sıcak konumdayken soğutma kesilir mi? Bu sorular kafaları karıştıra dursun, son dönemde bu aşınmaları engelleyen veya azaltan bazı aparatlar geliştirilmiştir. Üreticiler bu teknolojilerin nasıl kullanıp kullanılmayacağını söylemedikleri gibi, satış ve servis yetkilileri de sorumluluk kabul etmiyorlar. Bu konuya cevap olarak kullanılan ve kullanıldığını düşündüğümüz teknolojiler bulunmaktadır.

TAM SENTETİK YAĞ

Bu tarz yağlar yüksek ısılara karşı daha dayanıklı olurlar. Daha uzun ömürlü olmaları ve film tabakası oluşturdukları için hareketli parçalar arasında daha uzun kalırlar. Daha düşük viskozite değerine sahip olmaları sayesinde de turbo beslemeye sahip motorlarda artık zorunlu bir kullanılmak zorundalar. Bu doğrultuda ilk çalıştırmada turbo sistemine hızlı bir şekilde bu yağ ulaşır. Araç stop edilince de pervane mili ve yataklarında da daha uzun bu yağ ile yağlanmaya devam eder. Bu yağ yukarıda belirttiğimiz katkılardan dolayı turbo motorların vazgeçilmezidirler. Fakat sadece tam sentetik yağlar Start/Stop sistemleri için yeterli değildirler.

ÖZEL KAYMALI YATAKLAR VE RULMAN PARÇALARI

Turbo beslemenin yaygınlaşmasıyla en hassas parça diyebileceğimiz turbo yatakları yerini kaymalı yataklar ile beraber rulmanlara bıraktı. Sürtünme değerleri daha düşük olan rulmanlar vesilesiyle hem yağ ihtiyacı daha aza inerken rulmanlar içlerinde bir miktar yağ tutma işlemi de sağlanmış olur. Ek olarak kaymalı yatakların yüzeylerinde kullanılan Irox isminde demir-oksit kaplama ile yatak yüzeyi %50 daha düşük sürtünme katsayısına sahip olur. Bu durum az yağlı veya yağsız çalışmayı bir süre tolere eder. Akabinde günümüzde yüksek performanslı araçlarda aşınmaya ve ısıya çok dayanıklı katmanlar da kullanılmaya başlandı. Bu yataklar sayesinde çok az yağ bile kalsa sistemde aşınmadan kalabilmektedir.

SOĞUTUCU POMPA (AFTER RUN COOLANT PUMP)

Soğutucu pompa sıcak olan turbonun araç stop edildikten sonra soğutulmasını destekleyen bir parçadır. Yağlama sisteminde ki gibi modern turbo motorlarda da bulunan intercooler, araç durduğunda devre dışı kalır. Burada turbo pervaneleri dönmeye devam eder. Bu sırada yataklardaki yağ miktarı da azaldığından kaynaklı turbo ısınmaya devam eder. Böylece hem yataklar hem de turbo aşırı şekilde zarar görür. Bu durumu engellemek için “After Run Coolant Pump” isminde bir soğuk hava pompası kullanılır. Motor kapatıldığı üzerinde bir ısı ölçer yer almakta. Bu sistem termostat gibi motorun çalışmasından bağımsız olarak bu soğutucu pompayı devreye sokup çıkartır. Bu durumda hem yağ, hem turbo hem yataklar ekstra soğutulmuş oluyor. Bu sistemin çalıştığını nerden anlarsınız? Aracınızı bazı yerlerde stop bile etseniz çalışan bir cihaz sesi duyarsınız. Bu parça aracınızda turboyu soğutan bir pompanın olduğunun size en net göstergesidir. Bu durum bazen turbo pervanesinin boşta dönme sesi ile de karıştırılabilir.

YAĞ HAZNESİ SİSTEMİ

Yağ haznesi sistemi 1970’li yıllardan günümüze kadar gelmektedir. Gelişmesi devam eden sistemin günümüz motorlarında kullanılıp kullanılmadığı net bir şekilde bilinmiyor. Ancak bu sistem oldukça etkilidir. Bu sayede sistemin sürekliliği sağlanır. Bu sistemin patent başvurusu 2013 yılında yapıldı. Peki nasıl çalışıyor? Motor yağ pompasından 3 yol çıkar. Bu kanallardan bir tanesi motora ve diğer iki tanesi de turbo sistemine entegreyi sağlar. En alttaki kanala bağlı küçük bir yağ haznesi ve hem turbo tarafında hem de pompa tarafında birer valf yer alır. Motor çalıştığı sırada pompa tarafındaki valf açılıyor. Bu hazneye yağ doluyor ve dolma işlemi tamamlanınca da valf kapatma konumuna geçer. Sonuçta turbonun hemen önünden içi yağ dolu bir kap yer alır. Motor kapatıldığında bu sistemin kapağı açılır. Turbo yatakları burada biriken yağ sayesinde yağlanmaya devam eder. Bu doğrultuda oluşacak olan aşınmalar engellenir.

BASINÇLI YAĞ TANKI (OİL ACCUMULATOR)

Bu sistem de yağ hazne sistemi mantığı ile aynı tarzda çalışır. Bu sistemlerin farkı ise sistemde içi basınçlı bir şekilde yağ dolan tankın olmaması. Mevcut yağ basıncından daha düşük bir basınçlı tank motor kapatıldığında kendi basıncı ile tüm motoru yağlamaya devam eder. Burada yağlanan bir diğer argüman ise turbodur.

ECU (MOTOR BEYNİ) MÜDAHELESİ

Turbo pervaneleri performanslı kullanım sırasında en yüksek hızlara çıkar. Motor bu süreçte aniden kapatılırsa yataklarda yağsız veya az yağ ile çalışmaya devam eder. Bu durumda hem yağ hem de soğutma sorunu ortaya çıkar. Bazı Start/Stop sistemleri ECU ile bağlantılı çalışır. Buradaki sistem turbonun hızı ile sıcaklığını ölçebilen bir özelliğe sahiptir. Ekstra özelliğe sahip olan bu sistem performanslı kullanım sonucunda Start/Stop sistemini devreye sokmaz. Bu sayede de motor yağlama sistemini rölantide de çalıştırmış olur. Bu çalışma sırasında turbo yağlanmaya devam eder. Sürücü aracı kendi stop ettiği durumda ise ECU bu eyleme müdahale edemez. Eğer aracın stop edilmesi gerekiyorsa 30-60 saniye kuralı uygulanmalı.

TURBO TIMER

Bir dönemin oldukça meşhur olan sistemleriyle. Bu sistem sayesinde aracınızla performanslı bir sürüş yaptıktan sonra bir yerde aracınızı kilitleyip acil gitmeniz gereken yere gitmeniz gerektiğinde kontağı kapattıktan sonra aracınızı çalışmaya devam eder. Sistem belli bir saniye kadar aracınızı çalıştırıp daha sonra stop etmesine yardımcı olur. Bu sayede aracın turbo sistemi araç çalışır halde devam eder. Sizde bu sırada aracı çoktan kitleyip istediğiniz yere gitmiş olursunuz. Unutarak performanslı bir sürüş sonunda aracınızı stop etmezsiniz. Bu sistem daha çok büyük ve soğuması zaman alan turbo sistemlerinde kullanılmalı. Günlük kullanılan araçlarda gerekli görülmemektedir.

START STOP SİSTEMİ NEDEN DEVREYE GİRMEZ?

Bazı durumlarda start Stop sistemi devreye girmez. Bunun bir çok sebebi olabilir. İlk neden ise motorun ve argümanlarının fazlasıyla sıcak olması. Özellikle performanslı bir sürüş sonrası turbo üzerinde yer alan sensörler fazla sıcak algıladığı için aracın motorunu kapatmaz. Bir diğer konu ise, Start Stop sistemi ilk çalıştırmayı genel olarak akü yardımıyla yapar. Eğer ki aküde yeterli elektrik yok ise, sistem bunu yetersiz görüp aracın motorunu kapatmayabilir. Bunun dışında aracın aküsünün Start Stop sistemine uygun olmamasından kaynaklanır. Bu durumda Start Stop sistemi hata verir. Bu hatayı gösterge panelinden görebilirsiniz.