Suyun Öte Yanından Kalan Hikayeler 

İZMİR - EFSUN YILMAZ - Yaşayan son Lozan mübadillerinden Şaban Yaylalı, 2 yaşında Selanik'ten bindiği Gülcemal vapuru ile Anadolu'ya hasret, yaşam mücadelesi ve memleket sevgisini taşıdı. Selanik'te doğup göç yollarında ya da Türkiye'de yaşama veda eden ailesinin yüz yıllık eşyalarını saklayan Yaylalı, mübadele yıllarını, Atatürk ile karşılaşmasını ve köy enstitüsü öğretmeni olarak gezdiği genç Türkiye Cumhuriyeti'nin zorlu yollarını AA muhabirine anlattı. Atalarının 5 yüz yıl Selanik civarında yaşadığını söyleyen Yaylalı, 1900'lü yılların başında Kayalar ilçesine bağlı Koçani bölgesinde çiftçilikle uğraşan ailesinin zor zamanlar yaşamaya başladığını şu sözlerle anlatıyor: "Orada yaşanların artık hiç hakkı kalmamıştı, seçim yapamıyor, kimseyi tayin edemiyorlardı. Balkan Harbi'nden sonra Türk muhtarı da görevden alıp yerine Rum muhtarı koymuşlar. Türklerin topraklarının yarısını Rumlara vermeye başlamışlar. O zaman Türk evlerine de Rumları yerleştirmeye başlamışlar. Babam ve annemin hayatı orada da zor geçmiş sonra Lozan Antlaşması nedeniyle mübadele yılları başlıyor. Rumlar almışlar kararı. Babam, eşi, çocukları ve kardeşleri ile yola çıkmak zorunda kalıyor. O kadar üzüntü var ki; 15 günlük bir kız kardeşimi de Selanik'e giden yolda üzüntüden unuyorlar, kısa süre sonra hatırlayıp dönüp alıyorlar. Selanik'te Gülcemal'e biniyoruz. Gülcemal o zaman satın alınmış. Bazı Türkler 'biz Rum gemileriyle Anadolu'ya gitmeyiz demişler, Selanik'te uzun süre beklemek zorunda kalmışlar. Gülcemal bizi dertli bir yer getirdi ama yine de ona teşekkür ediyorum tüm eziyetlere, sıkıntılara rağmen memleketime getirdi." - Suyun öte yanında bıraktıkları... Türklerin yaşadığı yıllarda Koçana adıyla bilinen sonradan Periya adını alan köyde evlerini, hayvanlarını, tarlalarını bıraktıklarını anlatan, yanlarındaki birkaç ev eşyası, "kayme" adıyla bilinen kağıt para ve altınla Gülcemal'le yola çıktıklarını söyleyen Şaban Yaylalı, Türkiye'ye ilk gelişlerini de şöyle özetliyor: "1924 yılının Ağustos ayında önce Gülcemal İstanbul'a, Samsun'a, Giresun'a mübadil bırakıyor. Bizimkiler dağlık bölgeleri pek beğenmiyorlar. Babam Sivas'ın Sevindik köyüne yerleşiyor. Bize verdikleri ev bir Ermeni evi. Aynı evde hem hayvanlar hem insanlar kalıyordu. Köyde tek çeşme vardı. Çamaşır da orada yıkanıyordu, su da oradan alınıyordu. Onun dışında su kaynağı yoktu. Rumeli'ye göre şartlar çok farklıydı ve bizi tatmin etmedi. 6 yıl kaldıktan sonra köyü terkettik. Bize verilen 60 dönüm arsayı da karşılık beklemeden bıraktık ve Tekirdağ'a gittik." Gazi Mustafa Kemal ile de o yıllarda karşılaştığını ifade eden Şaban Yaylalı, şunları anlatıyor: "Atatürk'ü şöyle tanırım 1920'li yılların sonuna doğru Erzurum'a giderken biz de Sivas'taki köyün yoluna çıktık. O yıllarda hep toprak evlerde oturuyorduk. Gazi'ye dilekçe verdik yeni ev için. O da bize yaptırdı. Bir süre o evlerde oturduk." - Öğretmenliği ve bıraktığı toprakları ziyareti Ziraat Mektebi'nde okuduktan sonra 3 yıl askerlik yaptığını, sonra da öğretmen olarak Türkiye'deki tüm bölgelerdeki köy entstitülerine gittiğini, sık sık öğretmen olan eşinden ve 2 çocuğundan ayrılmak zorunda kaldığını anlatan Yaylalı, hayatını da şu cümlelerle özetliyor: "Annem ve babam sıkıntı çekti ama ben hayatımı kazandım, daha iyi şartlarda yaşadım. Bugün bile Rumeli'de yaşayanların rahatı olmadığını görüyorum. Belki biz Osmanlı döneminde yaşasaydık huzurlu olabilirdik ama Balkan Harbi ile huzur kaçmıştı. Orada yaşamak mümkün olmayacaktı. Doğduğum yeri merak edince ailece ziyaret ettik. Selanik'e gittik. Amcamın dükkanından alışveriş yapan bir Rum mübadili ile karşılaştım. Evimizin olduğu arsayı gördüm, oradaki eve Rumlar yerleşmiş, bizi görünce endişelendiler. Bağlık bahçelik olan yeri yıkmışlar, mezarlığımızı bile bırakmamışlar. 'Gülcemal de Atatürk de benim için kurtuluş demek. Ailem çok sıkıntı yaşadı. Kardeşlerimden bir ben kaldım. Ben de memleketim Türkiye diyorum. Gençler, Türkiye'ye sahip olsunlar, çünkü onun dışında bir vatanımız yok."