Tarihi mezarlık geçmişe ışık tutuyor

SİİRT (AA) - FECRİ BARLIK - Siirt'in Tillo ilçesinde Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünce tescil edilen yaklaşık 250 yıllık mezarlık, yapılan çalışma ile geçmişe ışık tutuyor.

İsmail Fakirullah Hazretleri Türbesi'yle UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'nde yer alan Tillo'daki Sultan Memduh Hazretleri Mezarlığı'nda, belediyenin talebi doğrultusunda başlatılan temizlik, kazı, restorasyon ve konservasyon çalışması devam ediyor.

Batman Müzesi Müdürlüğü ve Mardin Artuklu Üniversitesi (MAÜ) Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Başkanı Dr. Öğr. Üyesi Zekai Erdal'ın bilimsel danışmanlığında mezarlık alanında 5 Haziran'dan bu yana sürdürülen çalışmalarla bölgenin tarihine ışık tutan bilgiler elde ediliyor.

Dr. Öğr. Üyesi Erdal, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünün onayı doğrultusunda mezar taşlarına mekanik ve kimyasal müdahalelerin yerinde gerçekleştirildiğini söyledi.

Bozuk ve dağınık olan pehle taşları ile baş ve ayak şahidelerinin usulüne uygun şekilde birleştirildiğini dile getiren Erdal, "Dağınık ve yıkık olan bu alan tekrardan ayağa kaldırılarak ülkemizde mezar taşı üzerinde çalışan kişilerin istifadesine sunulmuştur. Esas amacımız buranın gelecek nesillere sağlam bir şekilde aktarılmasıdır." dedi.

Mezarlığın Sultan Memduh'un türbe ve camisine yakın olduğunu belirten Erdal, 18. yüzyıldan bu yana mezarlıkta gömü işleminin devam ettiğini anlattı.

- Osmanlı'da batılılaşma döneminin özelliklerini taşıyor

Sultan Memduh'un soyundan gelen kişilerin yanı sıra ona tabi olan kişiler ve sevenlerinin de bu mezarlıkta gömülü olduğuna dikkati çeken Erdal, "Bu bağlamda Van Ertuşi aşiretinden bir ağanın da burada metfun olması, mezar taşında hem müridi hem muhibbi şeklinde atfedilmiş olması Sultan Memduh'un bu bölgede ve Osmanlı'da tasavvuf yönünden ne kadar etkin bir şahsiyet olduğunu göstermesi açısından önemlidir." diye konuştu.

Büyük bir kısmında isim ve tarih bulunmayan mezar taşlarının Osmanlı'nın içinde bulunduğu batılılaşma döneminin özelliklerini taşıdığını aktaran Erdal, yazı ve üslup noktasında ise yerel unsurların söz konusu olduğunu ifade etti.

Mezar taşlarının baş ve ayak şahidelerinin iç ve dış yüzleri ile pehle taşlarında yazılar bulunduğuna işaret eden Erdal, "Burada dikkati çeken unsur ise özellikle pehle taşlarındaki yazılarda genelde Sultan Memduh'a ait olan ve büyük bir kısmı kendisinin yazdığı divanda geçen sözler yer alıyor. Yazılar ile metfun kişinin soyağaçlarını tespit etmek mümkündür. Ölüm tarihi gibi bilgilerin yanı sıra usta isimleri de tespit edilebiliyor. Tarih kısmı ebced şeklinde verildiği gibi rakam olarak da karşımıza çıkar." değerlendirmesini yaptı.

- "Başkent İstanbul'daki mezar taşlarıyla paralellik söz konusu"

Zekai Erdal, kadınlara ait mezar taşlarının tepelik kısmı ile sandukalı mezar taşlarının sandukalarında simetrik formda bitkisel motifler ile mezar taşlarının dış yüzlerinde saç örgüleri ve tokalarının yer aldığını, erkeklere ait olanlarda ise Osmanlı döneminde bulunmuş olduğu ilmiye ve kalemiye gibi sınıflara göre fes olgusunun söz konusu olduğunu bildirdi.

Mezar taşlarının Sultan Memduh ile Osmanlı sultanları arasındaki ikili ilişkileri de yansıttığını aktaran Erdal, şöyle devam etti:

"O dönemde burası başkent İstanbul'dan uzak olmasına ve yerel üslup özelliklerini yansıtmasına karşın Sultan Memduh'un Osmanlı sultanlarıyla ikili ilişkileri münasebetleri ve Osmanlı sultanlarının ona karşı gösterdiği hürmet yine sanatsal açından kendini gösteriyor. Osmanlı batılılaşma dönemi diye tabir edilen sanat yaklaşımının buradaki mezar taşlarında form itibariyle kendini göstermesinin yanı sıra genel form itibariyle de başkent İstanbul'daki mezar taşlarıyla bir paralellik söz konusu."

Erdal, mezarlık alanıyla ilgili ilk çalışmanın Prof. Dr. Ali Boran başkanlığında 2000-2007 yıllarında bir ekip tarafından yapıldığını, buradaki mezar taşlarından 36'sının Tillo'yla bağlantılı hazırlanan kitapta bilimsel kriterlere göre değerlendirildiğini sözlerine ekledi.

- "Mezarlık, orijinaline yakın bir hale gelene kadar çalışmalar devam edecek"

Tillo Belediye Başkanı İdham Aydın da Sultan Memduh'un genç yaşta dedesi İsmail Fakirullah Hazretlerinin halifesi olan Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretlerinin yanında sarf, nahiv, tefsir, hadis ve fıkıh gibi pek çok dini ilimleri okuduğunu anlattı.

Kendisinin de Sultan Memduh'un torunu olduğunu belirten Aydın, onun döneminden itibaren oluşturulan mezarlığın oğlu Nur Hamza Hazretlerinden sonra kurulan vakfın dağılması üzerine sahipsiz kaldığını, yok olmayla karşı karşıya kaldığını dile getirdi.

Belediye olarak ilçenin tarihi ve kültürel mirasına sahip çıkmaya gayret gösterdiklerini dile getiren Aydın, "Bu mezarlık alanıyla ilgili proje hazırladık. Yetkililer gelip burayı yerinde inceledi ve çalışmalara başladı. Mezarlık, orijinaline yakın bir hale gelene kadar çalışmalar devam edecek. Burayı gördüğüm zaman dedelerimin tarihi, yaşantısı aklıma geliyor. Burası neredeyse tarihe gömülüp gidecekti. Şimdi ise bu çalışmalarla ortaya çıktı." dedi.