Temel kelimesinin kökeni nedir? Temel Türkçe kökenli mi?

Özellikle inşaat sektöründe yaygın olarak kullanılan temel sözcüğünün mecaz anlamları da vardır. Bu kelimenin Türkçe'ye hangi dilden ödünçlendiğinin anlaşılır hâle getirilmesi için TDK güncel sözlüğü kapsamındaki bilgiler derlenmelidir.

Ardından temel sözcüğünün farklı anlamlarıyla cümle içerisinde nasıl kullanıldığına yönelik örnekler sunulabilir. Böylece temel anlamı, kökeni ve ilgili ifadenin Türkçe'ye ödünçlenirken nasıl bir ses değişikliğine uğradığı gibi konular ele alınmış olacaktır.

Temel kelimesinin kökeni nedir?

Türkçe'ye farklı dillerden ödünçlenmiş olan pek çok sözcük varken bunlardan biri de temel olarak belirtilebilir. İlgili sözcüğün Yunanca'da “themelio” şeklinde yazıldığı ve “temel taşı, heykel ya da sütun kaidesi” anlamına geldiği görülür. Bununla birlikte Orta Yunanca'ya geçen birçok sözcüğün aslında Rumlar tarafından kullanılan ifadeleri içerdiği bilinir. Dolayısıyla köken bilimi çalışmaları çerçevesinde saptanan bilgilere göre temel kelimesi Rumca'ya aittir. Nitekim bu kapsamda doğru ve güncel verilere erişilmesini sağlayan TDK güncel çevrim içi sözlüğünde de temel kelimesinin kökeni Rumca olarak açıklanmıştır.

Temel kelimesinin anlamı nedir?

Dört ayrı anlamı mevcut olan ve isim veya sıfat görevlerinde kullanılan temel sözcüğünün Türkçe'ye Rumca'dan ödünçlendiği söylenmelidir. Bu ifadenin ikişer tane gerçek ve mecaz anlamı bulunur. Temel TDK tarafından sıralanan tanımları ve ilgili sözcüğün farklı anlamlarını temsil eden cümle örnekleri aşağıdaki listede derlenmiştir:

1. (isim): Bir yapıya dayanak olan veya yapının toprak altında kalan taban, duvar gibi bölümlerinin tamamı.
   • Örnek cümle: Olası bir deprem felaketinde maddi ve manevi hasarı minimuma indirmek için daha sağlam temele sahip olan binaların inşa edilmesi oldukça mühimdir.
2. (isim): Bir yapının toprak altında kalan veya bu yapıya dayanak olan duvar ve taban gibi bölümlerin yapılması amacıyla kazılan çukur.
   • Örnek cümle: Siteyi oluşturacak olan apartmanlardan ilkinin temeli bugün atıldı.
3. (sıfat, mecaz): En önemli, belli başlı olan; anayasa, taban, ana, zemin, baz, asıl.
   • Örnek cümle: Türkiye Cumhuriyeti’nin temel nitelikleri arasında laik ve sosyal bir hukuk devleti olması öne çıkar.
4. (isim, mecaz): Bir şeyin gelişmesi için gerekli olan ilk ögeler.
   • Örnek cümle: Bugün birçok platformda mevcut olan belirli niteliklere göre ürün sıralama özelliğinin temelinde filtreleme işlevleri yer alıyor.

Temel Türkçe kökenli mi?

Rumca'dan farklı dillere ödünçlenen temel sözcüğünün kökeni Türkçe değildir. Ancak ses değişikliğine uğrayarak dilimize geçiş yapan bu sözcüğün Türkçe'de birçok farklı kelimeyle bir araya getirilerek birleşik yapıda da kullanıldığı görülür. Bu bağlamda temel kelimesini içeren ve Türkçe'de yaygın olarak kullanılan birleşik yapıdaki ifadeler aşağıdaki gibi örneklendirilmelidir:

• Temel taşı
• Temel bilimler
• Temel cümle
• Temel duvarı
• Temel öğretim
• Temel önerme
• Temel haklar
• Raylı temel