TEPAV: Hak Ve Özgürlükler Ile Hükümet Sistemleri Arasında Ilişki Yok

Bir ülkedeki hak ve özgürlüklerin durumunun, sistem türüne değil, sistemin nasıl tasarlandığına bağlı olduğu bildirildi.

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Öğretim Üyeleri Yrd. Doç. Dr. Yetkin Çınar ile Yrd. Doç. Dr. Türkmen Göksel’in Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) için hazırladıkları 'Başkanlık, yarı başkanlık ya da parlamenter sistem: Sisteme verilecek isim mi, yoksa sistemin tasarımı ve işleyişi mi daha önemli?' başlıklı değerlendirme notu yayımlandı.

Rapora göre bir ülkedeki hak ve özgürlüklerin durumunun, sistem türüne değil, sistemin nasıl tasarlandığına bağlı olduğu belirtildi. Raporda bu cümleye örnek olarak İngiltere başbakanının gücünün ABD başkanından çok daha fazla olması gösteriliyor. Demokratik ülkelerde başkanlık, yarı başkanlık ve parlamenter sistem olmak üzere üç tip hükümet sisteminden bahsedilen TEPAV’ın çalışmasında 10 ülke karşılaştırıldı. Bu ülkeler çalışmada esas alınan üç hükümet sistemi türünün en bilinen örneklerinden seçildi. Başkanlık kategorisini ABD, Güney Kore, Venezüella; yarı başkanlığı Finlandiya, Fransa, Portekiz, Rusya ve parlamenter sistemi İngiltere, Macaristan, Türkiye temsil etti.
Yürütmenin başı olarak, parlamenter sisteme sahip olduğu bilinen İngiltere, Macaristan ve Türkiye’nin başbakanları, başkanlık veya yarı başkanlık sistemi ile yönetilen diğer ülkelerin devlet başkanlarının yetkileri karşılaştırıldı.

Değerlendirmenin sonuçlarına göre aynı sisteme sahip olan ülkelerde, yürütmenin başının yetki temerküz endekslerinde önemli farklılıklar olabiliyor. Örneğin, ABD başkanının gücü ile Venezüella başkanının gücü arasında ciddi bir fark var. Farklı sistemlerle yönetilen ülkelerin sistemlerine bakıldığında da güç farklılıkları olabildiği görülüyor. Örneğin, Türkiye başbakanının yetkileri, yarı başkanlık ile yönetilen Finlandiya ve Portekiz’den daha fazla.

Hak ve özgürlükler açısından bir kıyaslama yapıldığında ise Türkiye, Finlandiya ve Portekiz’in çok gerisinde bulunuyor. Yarı başkanlık sistemi ile yönetilen Fransa’nın başkanının yetkileri Türkiye başbakanından çok daha fazla. Buna rağmen hak ve özgürlükler de Fransa’da Türkiye’den daha fazla.

Raporun sonunda, “Uygulanmakta olan her üç hükümet sistemi içinde hak ve özgürlük endekslerinin görece en yüksek ve en düşük olduğu örnekleri ele alalım. Başkanlık sistemi için ABD ve Venezüella, yarı başkanlık için Fransa ve Rusya, parlamenter sistem için İngiltere ve Türkiye, sırasıyla, her bir sistem için hak ve özgürlük endeks değerlerinin görece en yüksek ve en düşük olduğu örneklerdir. Dolayısıyla, bu örneklerin yardımıyla hak ve özgürlüklerin yüksekliği ile hükümet sistemi türleri arasında sistematik bir ilişkinin bulunmadığı sonucuna varabiliriz. Bu durumda, sistem tartışmaları ve karşılaştırmaları yapılırken, parlamenter, başkanlık veya yarı başkanlık sistemlerinden dolayı bir ülkedeki hak ve özgürlüklerin artacağı ya da azalacağı biçiminde ön yargılara sahip olunmamalı, esas olarak sistemin tasarımı ve işleyişine odaklanılmalıdır.” denildi.

Raporda 'Yetki Temerküz Endeksi' ile 'Hak ve Özgürlükler Endeksi' (0-100) hakkında şu bilgilere yer veriliyor.

Ülke Yetki Temerküz EndeksiHak ve Özgürlük Endeksi
BAŞKANLIK
ABD 38.83 100
Güney Kore 48.3391.67
Venezüella53.3333.36
YARI BAŞKANLIK
Finlandiya21.67100
Portekiz26.67100
Fransa46.67100
Rusya53.3325.03
PARLAMENTER
Türkiye28.3366.67
Macaristan28.3391.67
İngiltere46.67100.