Toprak Kayması (Heyelan) Nedir?

Toprak kayması (heyelan) daima tedbirli olunmayı gerektiren doğal afetlerdendir. Özellikle dağlık arazide yaşayan kişiler daha fazla dikkatli olmalı ve hatta mümkünse dağın eteklerine korumalı olmadığı takdirde ev yapılmamalıdır. Heyelan hakkındaki tüm merak edilenleri sizin için hazırladığımız yazıda bulabilirsiniz.

Heyelan (Toprak Çökmesi) Nedir?

Yer çekimi, yüksek eğilim, fazla yağış ya da daha öncesinde yapılan inşaat nedeniyle dağ yapısının bozulması heyelana sebep olur. İşte “toprak kayması nedir?” sorusunun cevabı kısaca bu şekilde verilebilir.

Genelde dağın zirvesinde başlayan hareketlenmede topraktan ya da kayadan parça kopar. Ardından bu parça yer çekiminin etkisiyle birlikte yuvarlanarak aşağıya doğru düşmeye başlar. Yol boyunca önüne çıkan parçaları kendine ekleyen ana parça zamanla büyür ve büyük parçalar halinde dağ yoluna düşer. Bazı heyelanlarda yalnızca toprak tarzında dökülmeler yaşanırken bazı heyelanlarda ise büyük kaya tarzında dökülmeler yaşanır. Büyük heyelanlar oldukça kötü bir şekilde sonuçlanmaktadır. Dağ dibine kurulmuş olan yolları kapatan heyelanlar olduğu gibi çevresindeki yerleşim yerlerine zarar veren heyelanlar da vardır.

“Toprak kaymasına ne denir?” sorusunun ise iki adet cevabı bulunur. En çok bilinen adı “heyelan” olan bu afete aynı zamanda “toprak çökmesi” ismi de verilir.

Heyelanın Oluşumu

“Toprak kayması nasıl oluşur?” sorusu özellikle kayma yaşanmasının mümkün olduğu yerlerdeki kişilerin aklını kurcalar. Toprak kaymasının oluşması esasında oldukça basit bir trafiğe dayanır. Deprem, aşırı sağanak yağış, dağ üzeri ve çevresindeki çok fazla inşaat hareketleri dağ zirvesindeki hareketi artırır. Artan hareketler de toprağın kaymasına sebep olur. Zirveden kopan topraklar ve taşlar sürüklenerek büyür. Dağın fazla eğimli olması, dağ eteğinde ağaçlandırma bulunmaması gibi durumlar da heyelanın şiddetini artırır.

Toprak Çökmesi Görülen Bölgeler Nerelerdir?

Toprak kaymaları dağlık ve eğimli araziye sahip olan her bölgede meydana gelir. Ülkemizde en çok dağlarıyla meşhur olan Karadeniz Bölgesi’nde görülmektedir. En sık meydana gelen afetlerden olan heyelanlar hem doğada hem de yamaçlarda yaşayan insanların yaşantısına derin izler bırakabilirler.

Toprak Çökmesinin (Heyelan) Oluşma Sebepleri Nelerdir?

Toprak çökmesinin hem doğal hem de yapay sebepleri bulunur. Bu afetin yapay ve doğal sebepleri şu şekildedir:

Toprak kaymasının doğal sebepleri:

• Şiddetli deprem sonucu dağ ve tepelerin etkilenmesi kaymalara sebep olur.
• Şiddetli yağış ve toprak altında biriken sular heyelanı etkiler.
• Dağ zirvesine düşen yüksek voltajlı yıldırımlar kayaların parçalanmasına ve düşmesine sebep olur.
• Toprağın kaç derece eğimli olduğu oldukça etkilidir. Dağlık arazinin eğim açısı arttıkça toprak çökmesi riski de yükselir.
• Çokça yumuşak toprağa sahip olan zeminde heyelan oluşma riski yüksektir.
• Dağ üzerinde biriken yağmur suyu ve karların hızlıca erimesi sonucu oluşan sular toprağı yumuşatarak heyelan riskini artırır.

Toprak kaymasının yapay sebepleri:

Dağ üzerinde yapılan inşaatlar toprak kaymasını fazlasıyla etkiler. Özellikle dağların dibinde yapılan yollar ve evler olumsuz etki yapar.
Dağ yamacının ağaçlandırılmaması toprak kaymasının hızlanmasına ve şiddetlenmesine sebep olur.
Dağlarda biriken suların yol yapılarak başka bölgeye aktarılmaması.

Heyelan Tipleri Nelerdir?

Dünya üzerinde gerçekleşen heyelanların hepsi aynı değildir. Heyelanın çeşitleri şu şekildedir:

Asıl heyelan

Asıl heyelanların sebebi sudur. Kuru toprak-kaya kütlesinin ıslak bir zemine kayması sonucu asıl heyelanlar oluşur. Türkiye’deki heyelanların tipi asıl heyelandır. Karadeniz Bölgesi gibi bol yağış alan yerlerde oluşan bu heyelanlar, nemli ve dik dağlarda oluşmaktadır. Asıl heyelanlarda aşırı yağışlı geçen sonbahar ve kış mevsimler, karların hızlı erimesi gibi doğal olaylar etkilidir.

Göçmeler

Göçme ismi verilen toprak kayması çeşidinde topraklar bir kaşıkla alınıp başka bir tarafa konulmuş gibi yer değiştirir. Toprak göçmesi genelde yukarıdan aşağıya olmaktadır; fakat sağlı sollu da olabilir. Göçme faaliyetleri asıl heyelanlar kadar etkili değildir ve insan hayatına fazla müdahaleleri yoktur.

Toprak kayması

Toprağın, yerçekimi etkisiyle aşağıya doğru yer değişmesi sonucu oluşan kaymalar, genellikle küçüktür ölçeklidir. Fakat bazı ıslak zeminlerde toprağın giderek büyüdüğü ve koca bir kütlenin düştüğü de görülmektedir. Toprağın aşırı derecede kuru olmasından dolayı olabilecek toprak kaymaları aşırı gürültü sebebiyle de oluşabilir. Toprak kaymasını önlemek oldukça kolaydır.

Heyelanı Önlemek Mümkün Müdür? Heyelan Nasıl Önlenir?

Heyelanı önlemek mümkündür ve bunun için birkaç yöntem bulunur. Hem insan hem de doğal sebeplerin sonucunda oluşan heyelanlar şu şekilde önlenebilir:

Dağları ağaçlandırmak toprak kaymasını büyük ölçüde engeller. Zirveden kopan parçalar dağ eteklerindeki ağaçlara çarparak durabilirler ve bu da büyük kayıpların önüne geçer.
Dağ seti yani toprak kaymasını önlemek için örülen duvar heyelanı önlemeye oldukça yardımcı olur. İstinat duvarı olarak da isimlendirilen bu duvarın örnekleri inşaat alanlarında da görülebilir.
Çeşitli toprak veya taş eklentileriyle yumuşak toprağın zenginleştirilmesi,
Heyelan ihtimalinin yüksek olduğu yerlerin yerleşime açılmaması,
Dağların dengesini bozmadan yağmur ve kar sularını zemine indirecek yolların açılması, suyun dağ üzerinde kalıp yumuşak toprak oluşturmasına çözümdür.
Toprak kayması ihtimalinin yüksek olduğu bölgelerde inşaat çalışmalarının mümkün olduğu kadar az yapılması gerekmektedir.