'Türk tipi' başkanlığa geçiş nasıl olacak?

AKP ve MHP'nin uzlaştığı anayasa değişikliği önerisinin TBMM'den 330 oyla geçmesi ve referandumda kabul edilmesi durumunda, Türkiye 2019'da yapılacak üç seçimle "Türk tipi" ya da "Partili Cumhurbaşkanlığı" modeli olarak anılan yeni sisteme tam olarak geçmiş olacak. AKP'nin iktidara gelişinin 17. yıldönümü olan 3 Kasım 2019 tarihinde TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri, 2019 yılı Mart ayında ise yerel seçimler yapılacak. Anayasa değişikliği önerisinin kabul edilmesi durumunda, hemen arkasından seçim sistemi değişikliği konusunun Meclis gündemine gelmesi bekleniyor.

TBMM'ye sunulan 21 maddelik anayasa değişikliği önerisinin getirdikleri ve yeni sisteme geçişle ilgili süreç ana başlıklarla şöyle:

Yeni sistem neler getiriyor?

Partili Cumhurbaşkanı yürütmenin başı olacak. Başbakanlık 2019'da kalkıyor. Meclis'in Bakanlar Kurulu ve bakanları denetleme yetkisi ve hükümete kanun hükmünde kararname çıkarma hakkı vermesi kaldırılıyor. Milletvekili sayısı 550'den 600'e çıkacak. 25 olan milletvekili seçilme yaşı düşürülüyor, 18 yaşını dolduranlar milletvekili seçilebilecek. Yedek milletvekilliği uygulaması geliyor. Herhangi bir nedenle milletvekilliğinin düşmesi, düşürülmesi veya ölümü halinde boşalan yer yedek milletvekili tarafından doldurulacak. Meclis, 360 oyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek.

Cumhurbaşkanı da TBMM'nin yenilenmesine karar verirse kendisi için de seçime gidecek. Bunun ikinci dönemde olması halinde üçüncü kez adaylık yolu açılacak. Bu şekilde seçilen cumhurbaşkanı ve milletvekillerinin görev süreleri de 5 yıl olacak.

Yeni sistemin adı gerekçede 'başkanlık'

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan sık sık "Türk tipi başkanlık" ifadesini kullanmıştı. AKP ile MHP'nin yürüttüğü pazarlıklarda ise "Partili Cumhurbaşkanı", "Cumhurburbaşkanlığı modeli" ifadeleri kullanıldı. 21 maddelik anayasa değişikliği önerisinin maddelerinde "Cumhurbaşkanı" ifadesi ve yetkileri tanımlanırken, önerinin genel gerekçesinde "başkanlık" ifadesi geçiyor. "Bu anayasa değişikliği ile öngörülen hükümet sistemi kurgulanırken,Cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerinin eş zamanlı olarak yapılması ve sistemde bir tıkanma ortaya çıkması halinde parlamento ve başkanlık seçimlerinin birlikte yenilenmesine imkan verilmektedir. Anayasa değişikliği teklifiyle sunulan model, Türkiye'nin sistem tecrübesi ve dünya hükümet sistemi pratikleri gözden gözetilerek geliştirilmiş rasyonel bir modeldir"deniliyor.

Cumhurbaşkanı 'doğuştan Türk vatandaşı'

Cumhurbaşkanı 40 yaşını doldurmuş, yüksek öğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip, "doğuştan Türk vatandaşı olanlar" arasından seçilecek. Cumhurbaşkanlığına yalnızca siyasi parti grupları ile en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde 5'ini almış siyasi partiler ile en az 100 bin seçmen aday gösterebilecek.

Cumhurbaşkanı'na kararname, OHAL yetkisi

Cumhurbaşkanı; yardımcıları ile bakanları, üst düzey kamu yöneticilerini atayacak ve görevlerine son verecek. Cumhurbaşkanı yardımcılığı sistemi anayasaya giriyor. Cumhurbaşkanı istediği sayıda yardımcı atayabilecek. Cumhurbaşkanı, "yürütme yetkisine ilişkin konularda" Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenecek. Anayasada kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamayacak. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde kanun hükümleri uygulanacak. TBMM'nin aynı konuda kanun çıkarması durumunda cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz olacak. Cumhurbaşkanı olağanüstü hal (OHAL) ilan edebilecek. OHAL'de kararname çıkarabilecek. Devlet bütçesini Meclis'e Cumhurbaşkanı sunacak. Yerel yönetimlerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi amacıyla kendi aralarında birlik kurması, görevleri, yetkileri, maliye ve kolluk işleri, merkezi idare ile karşılıklı bağ ve ilgileri Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenecek.

Yüce Divan için 400 oy

AKP ile MHP arasında yürütülen görüşmelerde en çok tartışılan başlıklardan biri Yüce Divan'a sevk için aranacak çoğunlukla ilgili düzenlemeydi. Öneriye göre Cumhurbaşkanı hakkında 600 sandalyeli TBMM'nin salt çoğunluğu (301) imzayla verilecek önergeyle soruşturma istenebilecek. Meclis üye tamsayısının beşte üçünün (360) gizli oyuyla soruşturma komisyonu kurulabilecek. Cumhurbaşkanı'nın Yüce Divan'a sevk edilebilmesi için üçte iki (400) milletvekilinin gizli oyu aranacak. Hakkında soruşturma açılan cumhurbaşkanı seçim kararı alamayacak. Seçilmeye engel bir suçtan mahkum olan cumhurbaşkanının görevi sona erecek.

'Bağımsız' yargıya 'tarafsızlık' eklemesi

Öneride yargının "bağımsızlık" ilkesine "tarafsızlık" da ekleniyor. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun (HSYK) yapısı değişiyor. HSYK, 12 üyeden oluşacak. Kurulun 5 üyesini Cumhurbaşkanı doğrudan atayacak. Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kaldırılacak.

2019'a kadar geçiş dönemi

TBMM'de 330 çoğunluğa ulaşılması ve referandumda da kabul edilmesi durumunda yeni sistem için 2019'a kadar geçiş süreci öngörülüyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, referandumdan sonra hemen AKP üyesi olabilecek. "AKP Genel Başkanı" da olması için anayasal bir engel bulunmuyor, ancak bunun için 2018 sonunda yapılması planlanan AKP kongresinin bekleneceği belirtiliyor. Cumhurbaşkanına verilen kararname yetkisini de 2019'dan sonra kullanabilmesi öngörülüyor. Seçilme yaşının 18'e düşürülmesi, HSYK, askeri yargı ve AYM'nin yapısının değiştirilmesine ilişkin düzenlemeler referandumdan sonra yürürlüğe girecek.

Yeni sistemin miladı 3 Kasım 2019

Mart ayında yerel seçimler yapılacak. 3 Kasım 2019'da da yeni sisteme göre cumhurbaşkanı seçimi ve milletvekili genel seçimi birlikte yapılacak. Böylece 2019'da üç seçim birden yapılarak yeni sistem fiilen tam anlamıyla uygulamaya girmiş olacak.

Başbakanlık kalkacak

Anayasa değişikliği süreci nasıl işleyecek?

Önerinin bütçe görüşmelerinin ardından Aralık ayında Anayasa Komisyonu'na, 2107 yılı Ocak ayında da TBMM Genel Kurulu'na gelmesi bekleniyor. Öneri TBMM Genel Kurulu'nda iki kez görüşülecek. Meclis üye tamsayısının beşte üçü (330) ile veya üçte ikisinden (367) az oyla kabul edilen anayasa değişiklikleri hakkındaki kanun Cumhurbaşkanı tarafından meclise iade edilmediği takdirde halkoyuna sunulmak üzere Resmi Gazete'de yayımlanıyor.Halk oylamasında kulanılan geçerli oyların yarısından çoğunun kabul oyu ile değişiklikler yürürlüğe giriyor. Halk oylamasının ilkbaharda yapılması planlanıyor.

AKP'nin ilk hedefi 330

TBMM'de AKP'nin 317, MHP'nin 40 sandalyesi var. TBMM Başkanı oy kullanamadığından AKP'nin 330'a ulaşmak için 14 milletvekilinin oyuna ihtiyacı var. Öneri AKP'li 316 milletvekilinin imzasıyla TBMM Başkanlığına sunuldu. MHP öneriye desteğini açıkca ortaya koydu, ancak imza koymadı. Gizli oylamada AKP milletvekillerinden hiç fire olmaması ve MHP'den de destek sağlanması durumunda 330'a ulaşılabileceği hesabı yapılıyor. Gizli oylamada firenin engellenmesi için AKP ve MHP milletvekillerinin açık oy kullanabileceği ifade ediliyor. CHP Grup Başkanvekili Özgür Özel, "Normal koşullarda 330'u bulmaları mucize olur. Ancak kapalı olması gereken oylama fiili olarak açık yapılırsa, sandık önlerine parti komiserleri yığılırsa ve vekillere 'evet' oyu vermemeleri halinde FETÖ'cü olmakla suçlanıp dokunulmazlıklarının kaldırılacağı yönünde baskı yapılırsa sonuç değişir" açıklamasını yaptı.

Anayasadan sonra seçim sistemi tartışılacak

Anayasa değişikliklerinin gerçekleşmesi durumunda, seçim sistemi tartışmaları başlayacak. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın başdanışmanı, anayasa hukuku profesörü Burhan Kuzu "Ak Parti paketin geçmesinin ardından seçim sistemini değiştirmeyi hedefliyor. Dar veya daraltılmış bölge seçenekleri üzerinde duruluyor. Yüzde 10 seçim barajı tamamen kalkacak ya da yüzde 1-2'ye inecek" açıklamaları yaptı.