Türkiye Çevre Ajansı kurulmasına ilişkin TBMM Başkanlığı'na sunulan yasa teklifi hangi yeni yükümlülükleri getiriyor?

Adalet ve Kalkınma Partisi, (AKP), "sıfır atık projesi" kapsamında atık kaynaklı çevre kirliliğini önlemek için gerekli denetim ve önlemleri almak, "depozito yönetim sistemi" kurmak, işletmekle görevli Türkiye Çevre Ajansı kurulmasına ilişkin yasa teklifini TBMM Başkanlığı'na sundu.

37 maddelik yasa teklifi ile ücretsiz naylon poşet verenler dahil çevreyi kirletenlere yönelik cezalar yeniden düzenlenirken, özellikle koronavirüs salgınından sonra yaygın olarak kullanılmaya başlanan "elektrikli scooter"larla ilgili yasal düzenleme öngörüldü. Teklifle "zorunlu depozito" sistemine geçilmesi ise koronavirüs salgını gerekçesiyle 2022'ye erteleniyor.

Yasa teklifini TBMM Başkanlığı'na sunan AKP Grup Başkanvekili Mehmet Muş, kurulacak Çevre Ajansı'nın, "hayatın her alanında olan ambalajların tekrar sisteme dönmesini organize edeceğini belirterek, "Yeni sistemle birlikte camdaki geri dönüşüm oranı yüzde 21'den yüzde 90'a çıkmış olacak. Plastikteki dönüşüm oranı yüzde 57'den yüzde 90'a, alüminyumda yüzde 67'den yüzde 90'a çıkacak iade oranları. Buraya sadece ambalajları koymayacağız. Piller, elektronik eşyalar da geri dönüşüm kapsamına alınacak" dedi.

Muş, yasa ile getirilen düzenlemelerle emisyonun da azaltılacağını atık yönetimi ve ambalaj sisteminde yapılacak düzenlemelerin ekonomiye 20 yıl içinde 6 milyar euro katkı sağlayacağını, yeni sistemin 2022 yılı başında çalışacağını bildirdi.

AKP'nin TBMM Başkanlığı'na sunduğu yasa teklifinde öngörülen düzenlemeler şöyle:

Türkiye Çevre Ajansı kurulacak

• Çevre kirliliğinin önlenmesi ve yeşil alanların korunması, iyileştirilmesi, "sıfır atık" yaklaşımı doğrultusunda kaynak verimliliğini artırmak için ulusal ölçekte depozito yönetim sistemi kurulması, işletilmesi ve denetimine ilişkin faaliyette bulunmak üzere Türkiye Çevre Ajansı kurulacak. Belirli bir depozito bedeli alınarak piyasaya sürülen ürünlerin tüketilmesi, kullanılması sonrasında iade alınması ve depozito bedelinin geri ödenmesine, sonrasında iade alınması, "depozito yönetim sistemi" olarak adlandırılıyor.
• Ajans 7 kişilik yönetim kurulu, başkan ve danışma kurulundan oluşacak. Yönetim Kurulu başkan ve üyeleri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından atanacak ve bakan isterse 3 yıllık süreyi tamamlamadan görevden de alabilecek. Yönetim Kurulu başkanı, ajansın başkanı da olabilecek.
• Çevre Kanunu'ndaki çevrenin korunmasına ilişkin ilkelere, "sıfır atığın yaygınlaştırılması, motorsuz ve elektrikli araçların yaygınlaştırılması ve plastik içerikli ambalajların azaltılması" ilkesi de ekleniyor.
• Düzenleme ile tehlikeli kimyasalların üretimi, satışı, depolanması, taşınması ile atıkların toplanması, taşınması ve depolanmasından, atık üreticisiyle birlikte atık yönetim sorumlusu firma da müteselsilden sorumlu olacak.
• Çevre Ajansı'nın depozito yönetim sisteminin kurulması ve işletilmesi faaliyetlerine ilişkin yapacağı mal ve hizmet alımları Kamu İhale Kanunu'na tabi olmayacak. Bu konudaki mal ve hizmet alımlarına yönelik usul ve esasları Cumhurbaşkanı belirleyecek. kamu ihale kanununa tabii olmayacak ve bu konudaki mal ve hizmet alımlarına yönelik ihalelerin usul ve esasları cumhurbaşkanı tarafından belirlenecek.
• Geçici madde düzenlemesiyle, ajansa 5 yıl süreyle kamu kurumlarından geçici görevlendirme yapılabilecek. Ajansın faaliyetlerine başlayabilmesi için, "geri kazanım katılım paylarının, 1 Ocak 2020'den, yasanın yürürlüğe girdiği tarihe kadar yüzde 10'unun, yasanın yürürlüğe girdiği tarihten 31 Aralık 2025'e kadar ise yüzde 15'i ajansa aktarılacak.

Cezalar artırılıyor

• Düzenleme ile yasaya aykırı balık çiftliği kuranlar, depozito yönetim sistemine aykırı hareket edenler, plastik poşetleri ücretsiz verenler dahil, atıklarla çevreyi kirletenlere yönelik para cezası artırılırken, bazı alanlarda da ilk kez para cezası uygulanacak.
• Buna göre, yasal alanlara balık çiftliği kuranlara 100 bin lira ceza, depozitoya tabi ürünleri piyasaya sürenlere 20 bin, tüketicilere ücretsiz sunanlara ise faaliyet alanının her metre kare için 15,16 TL para cezası uygulanacak.
• Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara aykırı olarak; sıfır atık yönetim sistemini kurmayanlara veya kurduğunu belgeleyemeyenlere 20 bin lira; benzin ve naftanın depolanması, dolumu ve tankerlerle nakliyesine ilişkin bakanlıkça belirlenen esas ve kriterlere uymayan; terminaller ve dolum adaları için 60 bin lira, akaryakıt istasyonları için 30 bin lira, umuma açık yerlerde çevreyi kirletenlere bin lira idari para cezası verilecek.

Zorunlu depozito sistemine 1 yıl erteleme

• Kasım 2018'de naylon poşetlerin ücretsiz verilmesinin yasaklanmasını öngören yasa değişikliği ile birlikte 2021 Ocak ayında yürürlüğe girmesi öngörülen "zorunlu depozito" uygulaması ise teklifle 1 yıl süreyle erteleniyor. Buna göre bakanlığın belirleneceği ambalajlar için depozito uygulaması Ocak 2021 yerine Ocak 2022'de yürürlüğe girecek. Teklifin gerekçesinde ertelemeye koronavirüs salgını gösterildi.

'Çevre etiketi' sistemi

• Çevre Bakanlığı, sürdürülebilir çevre hedefleri doğrultusunda, türlerin ve habitatların zarar görmesini ve ekosistemlerin bozulmasını önlemek, çevre, insan, sağlık, iklim ve doğal yaşamın üzerindeki olumsuz etkileri azaltmak amacıyla gönüllülük esasına dayalı olarak "çevre etiketi" sistemi oluşturacak.

Motor yağı değişimini yetkili kurumlar yapacak

• Teklifle getirilen bir başka yenilik ise atık motor yağlarının toplama miktarının artırılması ve yasadışı kullanımının önlenmesi amacıyla yeni sistem geçilecek. Buna göre araçların motor yağı değişimi, sadece Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın yetkilendirdiği noktalardan yapılabilecek, atık yağlar da sadece bu noktalara teslim edilebilecek. Yetki belgesi bulunmaksızın motor yağı değişimi yapan işletmelere ise 10 bin idari para cezasının uygulanacak.

S**coo**terlara yasal altyapı: Özendirilecek, 15 yaş altı kullanamayacak

Karayolları Trafik Kanunu'na eklenen maddeyle elektrikli scooterlar (E-skuter) yasal altyapıya kavuşturuluyor. Bisiklet yolu tanımı, elektrikli scooterı da kapsayacak şekilde genişletiliyor ve "hızı en fazla saatte 25 kilometreye ulaşan, tekerlekli, ayak tahtası ve tutamağı olabilen, dikey bir direksiyon mekanizması içerebilen ve ayakta kullanılan taşıtlar" 'elektrikli skuter' olarak tanımlanıyor.

• E-bisiklet ve e-scootera binme yaşı 15 yaş üstü olacak. Scooterlar otoyol, şehirler ararası yol ve hız sınırı 50 km'nin üstünde olan karayollarında kullanılamayacak. Sırtta taşınabilen kişisel eşya hariç yük taşıması yapılamayacak.
• Belediyelerin yetki ve sorumluluklarına bisiklet yollarının yolları, park istasyonları, scooter şarj istasyonu gürültü bariyerlerinin planlanması yapımı da ekleniyor. İlçe belediyelerine de bölge otoparkı kapalı ve açık otopark yapma ve işletme ruhsat verme yetkisi veriliyor. Ayrıca belediyeler bisikletli ulaşım ana planı hazırlamaları öngörülüyor.
• Düzenleme ile bölge otoparkı yapma yetkisi ilçe belediyelerine veriliyor. Ayrıca ilçe belediyeleri otoparkla ilgili olarak elde ettikleri gelirleri büyükşehir belediyelerine aktarmak zorunda kalmayacak, tahsil edilen gelirlerin ilçe belediyelerince bölge otoparkı yapılması için gerekli arsa alımları ve inşasında kullanılacak.

Özellikle koronavirüs salgını sonrasında kullanımı artan elektrikli scooterlar) için de ilk kez yasal altyapı oluşturuluyor. Kullanımı özendirmek için kiralama olanağı veren paylaşımlı e-scooterlar için işgaliye bedeli az tarifeden hesaplanacak.