Türkiye-Ermenistan normalleşme süreci: Moskova'da bugün yapılacak ilk görüşmeden neler bekleniyor?

Türkiye ve Ermenistan'ın atadıkları özel temsilciler, Serdar Kılıç ve Ruben Rubenyan, iki ülke ilişkilerin normalleşmesi için ilk görüşmeyi bugün Moskova'da yapacak. Rusya Dışişleri Bakanlığı'nın ev sahipliğinde yapılacak ilk görüşmenin, özel temsilciler ile heyetlerinin tanışmasına ve sürecin nasıl yürütüleceğine ilişkin görüş alışverişi yapmalarına olanak sağlayacağı kaydediliyor. Ermenistan'dan yapılan açıklamada, "önkoşulsuz" yapılacak görüşmeler sonucu Türkiye ile diplomatik ilişkilerin kurulması beklentisi dile getirildi. Ankara ve Erivan görüşmelere ilişkin ihtiyatlı bir iyimserlik içinde.

Azerbaycan ve Ermenistan arasında 2020 sonbaharında çıkan ve Azeri ordusunun zaferiyle sonuçlanan Dağlık Karabağ Savaşı'nın en önemli sonuçlarından biri, Ankara-Erivan arasında ilişkilerin normalleşmesi için yeni bir fırsat penceresi yaratması olmuştu.

Türkiye, savaşın sonuçlanmasının ardından yaptığı açıklamalarla Ermenistan'ı bölgede yeni bir barış ve istikrar ortamı kurmak için yapıcı olmaya çağırmıştı. Ermenistan da Türkiye ile yeni bir sürecin başlayabileceği mesajını vermiş, Başbakan Nikol Paşinyan'ın 2021'de seçimleri kazanmasının ardından bu mesaj daha somut ifadelere ve adımlara bürünmüştü.

Türkiye ve Ermenistan, Aralık 2021'de ilişkileri normalleştirmek amacıyla doğrudan görüşmeler gerçekleştirmek amacıyla özel temsilciler atadıklarını açıkladı. Türkiye, 2014-2021 arasında Washington Büyükelçisi olarak görev yapmış olan deneyimli diplomat Serdar Kılıç'ı, Ermenistan da önce Dışişleri Bakan Yardımcısı ve Parlamento Başkan Yardımcısı olarak görev yapan Ruben Rubenyan'ı özel temsilci olarak açıkladı.

Rusya ev sahibi

Kılıç ve Rubenyan, ilk görüşmelerini Rusya'nın ev sahipliğinde bugün Moskova'da yapacak. İlk görüşme öncesi her iki başkentten yapılan açıklamalar, tarafların hangi unsurlara önem verdiklerini bir kez daha göstermiş oldu.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 13 Ocak'ta kabul ettiği Avrupa Birliği (AB) büyükelçilerine hitaben yaptığı konuşmada, "Azerbaycan'ın topraklarını işgalden azat etmesiyle Kafkasya'da yeni bir döneme girdik. Bu gelişmenin ardından Ermenistan ile normalleşme sürecini başlattık. Atılan adımların beklenen sonuçları vermesi için Ermenistan'ın bölgedeki barış fırsatını iyi değerlendirip Azerbaycan ile olumlu bir ilişki kurması önem taşıyor" dedi.

Erdoğan'ın açıklaması, Türkiye'nin Ermenistan ile yürütmeye başladığı normalleşme sürecinin tamamlanması için Erivan-Bakü arasında da olumlu bir diyaloğun kurulması ve kapsamlı bir barış anlaşmasının ortaya çıkması gerektiği mesajını içeriyor.

Türkiye ve Ermenistan, 2009'da İsviçre'nin arabuluculuğunda diplomatik ilişkilerin tesisi ve siyasi, ekonomik ilişkilerin geliştirilmesini amaçlayan ve Zürih Protokolleri olarak bilinen iki belgeye imza atmış ancak Bakü'nün Ankara'ya sert tepkisi nedeniyle protokoller askıya alınmıştı. Türkiye, Ermenistan ile 2022'de başlayan sürecin tüm aşamalarını Azerbaycan ile koordine edeceğini daha önceden ilan etmişti. Erdoğan da son açıklamasıyla, Türkiye-Ermenistan sürecinin Azerbaycan-Ermenistan görüşmeleriyle bağlantısını yeniden ortaya koydu.

Erivan'dan '**önkoşulsuz görüşme**' vurgusu

Ermenistan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Vahan Hunanyan ise yaptığı açıklamada, Erivan'ın temel beklentisinin diplomatik ilişkilerin tesis edilmesi ve 1990'lardan beri kapalı olan sınırın yeniden açılması olduğunu kayda geçirdi.

Ermenistan'da hükümete yöneltilen en büyük eleştirilerden biri Türkiye ile sürecin "önkoşulsuz" başlatılması oldu. Paşinyan yönetimi, 1915 olaylarını soykırım olarak kabul etmeyen ve özür dilemeyen bir Türkiye ile masaya oturması nedeniyle eleştiriliyor.

Sözcü Vahan Hunanyan, ülkesinin uluslararası muhataplarıyla diplomatik teması "önkoşulsuz" kurma ilkesine sahip olduğunu, bunu Türkiye ile de uyguladıklarını söyledi. Sözcü, Ankara'nın da herhangi bir önkoşul masaya sürme niyetinde olmadığını kayda geçirdi.

Hunanyan, "Esasen, bu ilk görüşme nezaket ziyareti şeklinde olacak. Tek bir toplantıdan somut sonuçlar beklemek güç ama bu görüşme süreci başlatacak" ifadeleriyle Erivan'ın normalleşme sürecinin zaman alacağına ilişkin görüşünü yansıttı.

Paşinyan, daha önce yaptığı açıklamalarda, normalleşmenin kolay bir süreç olmayacağını, tarafların uzun bir müzakere sürecini yaşayacaklarını belirtmişti.

• Türkiye ve Ermenistan özel temsilcileri arasında ilk görüşme 14 Ocak'ta: Normalleşme süreci nasıl gelişecek, zorluklar neler?
• 1991'den bugüne Türkiye-Ermenistan ilişkileri: 30 yılda neler yaşandı?

Toplantı formatı ve lojistik ayrıntılar ele alınacak

Kılıç ve Rubenyan'ın ilk toplantısı Moskova'da Rusya Dışişleri Bakanlığı'nın ev sahipliğinde yapılacak. Türkiye, 2009'dan farklı olarak arabulucusuz ve doğrudan görüşmeler yapılmasını tercih ediyordu ancak Ermenistan'ın, ilk görüşmenin Moskova'da yapılması teklifine olumsuz yanıt vermedi. Dolayısıyla özel temsilcilerin ele alacakları önemli konulardan biri, Rusya'nın sürecin bundan sonraki aşamalarında nasıl bir rol oynayacağı ve görüşmelerin nerede süreceği olacak.

Özel temsilcilerin, görüşmelerin içerik ve kapsamına göre değişebilen esnek heyetlerle normalleşme sürecini yönetmeleri öngörülüyor. Diplomatik ilişkilerin tesis edilmesinin yanı sıra sınırları açılması, demiryolu ve karayolu ulaştırma hatlarının yeniden işletilmesi ve ticari ilişkilerin oluşturulması gibi konular da normalleşme sürecinin önemli başlıkları arasında yer alacak.

Özel temsilcilerin görüşmelerin hangi başlıkları önceleyeceği ve hangi zaman dilimlerinde yapılacağına ilişkin konuları da görüşmeleri, sürecin aşamalarının kamuoyuna nasıl duyurulacağını da değerlendirmeleri bekleniyor.

Zorlu bir süreç

Hem Erivan hem Ankara'dan yapılan açıklamalarda, özel temsilcilerin normalleşme sürecini belli bir aşamaya getirip hükümete sunmaları durumunda konunun en yüksek siyasi otoriteler tarafından değerlendirmeye alınacağı vurgulanıyor. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüşme olasılığının sorulması üzerine, "Böyle bir fikir ya da anlaşma yok. Fakat Sayın Rubinyan'ın da katılımıyla yürütülen müzakere süreci başarılı bir şekilde ilerler ve süreç bu noktaya kadar olgunlaşırsa, bunu üst ve en üst düzeyde bir toplantı izlemelidir" demişti.

Ankara ve Erivan'da yapılan değerlendirmeler, sürecin zorlu bir yol izleyeceği, tarafların ilişkilerin tamamen normalleşmesi için üstesinden gelmeleri gereken hem iç hem de dış etkenler olduğunu vurguluyor. Türk ve Ermeni toplumlarının 1915 olaylarını farklı yorumlamaları ve on yıllar süren derin bir karşıtlık içinde olmaları bu sürecin en önemli zorluğu olarak görülüyor. Tarafların geri adım atmayacakları konular yerine işbirliğine uygun olan ekonomi, ticaret ve ulaştırma gibi alanları öncelemeyi tercih edecekleri öngörülüyor.

Güven artırıcı önlemler

Taraflar, normalleşme sürecinin daha sağlıklı bir ortamda başlaması ve her iki toplumun desteğini kazanabilmesi için Moskova görüşmeleri öncesinde güven artırıcı bazı önlemleri de gündeme aldı. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'nun Aralık ayında duyurduğu İstanbul-Erivan charter uçuşlarının 2 Şubat'tan itibaren başlatılacağı, bu kapsamda Pegasus ve Flyone şirketlerinin karşılıklı uçuşları gerçekleştireceği açıklandı.

• Türkiye ile Ermenistan arasında uçuşlar Şubat ayında başlıyor

Ermenistan da Ocak ayı başında yaptığı bir açıklamayla, Türk mallarına uygulanan ambargonun kaldırıldığını ilan etmişti.

Türkiye ve Ermenistan arasında atılan bu adımlar ve normalleşmenin başlayacak olması, başta ABD olmak üzere, AB ülkeleri ve Rusya tarafından olumlu karşılanmıştı.