Türkiye Yunanistan'la savaşın eşiğinden dönmüş
Washington -AA- ABD Dışişleri Bakanlığı, Kıbrıs krizini de içeren 1973-76 dönemine ait Kıbrıs, Türkiye ve Yunanistan arşivlerini kamuoyunun bilgisine açtı. Arşivlerde yer alan resmi bir istihbarat raporunda, Türkiye'nin Kıbrıs'taki 1'inci Barış Harekatı'nın ardından Yunanistan'ın, Trakya üzerinden Türkiye'ye saldırmayı düşündüğü belirtildi.
Raporda, ABD istihbaratının, 15 Temmuz 1974'te Kıbrıs'taki Rum darbesini önceden belirleyemediği için darbenin engellenemediği, Türkiye'nin 20 Temmuz'daki 1'inci Barış Harekatı'nın ise istihbarat birimlerince günü dahil tespit edilmesine karşın, Washington tarafından önlenemediği dile getirildi.
Toplam 873 sayfadan oluşan arşivlerdeki belgelerin büyük çoğunluğu kamuoyunun bilgisine sunulurken, bazı belgelerde bazı cümle ve paragrafların, hala devam eden hassasiyetten dolayı gizlilik derecelerinin kaldırılmadığı ve sansürlendiği görüldü.
Arşivlerde yer alan en ilginç belgelerden biri olan, ABD istihbaratı tarafından hazırlanarak dönemin Merkezi Haberalma Dairesi (CİA) başkanı William Colby'ye sunulan "Ocak 1975" tarihli raporda, Kıbrıs krizi, ABD istihbarat kuruluşlarının performansı açısından değerlendirildi.
Raporda, Kıbrıs'ta Yunan cuntası tarafından desteklenen darbenin hazırlıklarının yapıldığı 3-15 Temmuz 1974 tarihleri arasında Amerikan istihbaratının, bu darbenin geleceğini göremediği, dolayısıyla da Kıbrıs'ta o dönem Devlet Başkanı olan Başpiskopos Makarios'un devrilmesinin önlenemediği ve Washington'ın bu duruma tamamen hazırlıksız yakalandığı yazıldı.
Raporda, hazırlıkları 15-20 Temmuz arasında yapılan Türkiye'nin 1'inci Barış Harekatı'nin ise ABD istihbaratı tarafından "günü bile belirlenerek" Dışişleri Bakanlığı'a iletildiği, ancak bu bilginin kendisine ulaşmadığını ileri süren Dışişleri Bakanlığının önlem almaması yüzünden Türkiye'nin müdahalesinin engellenemediği kaydedildi.
Değerlendirme raporunda, 20-25 Temmuz arasında ise Atina'nın, Kıbrıs'a mukabele olarak Türkiye'ye Trakya üzerinden saldırmayı düşündüğü, ancak ABD istihbaratının, bu gelişmeyi ayrıntılarıyla önceden belirlediği anlatıldı. Bu bölümde, ABD'nin ne önlem aldığına ilişkin hane ise "gizliliği hala kaldırılmadığı için" sansürlendi.
Raporda, Türkiye'nin 1-15 Ağustos arasında sürdürdüğü 2'nci Barış Harekatı'nın hazırlıklarının ise ABD istihbaratı tarafından tespit edilemediği, dolayısıyla bunun da önlenemediği ifade edildi.
Belgelerde, dönemin Başkanı Gerald Ford'un, Kıbrıs krizinin patlak vermesinden tamamen Yunanistan'daki cunta yönetimini sorumlu tuttuğu görüldü.Ford, 20 Ağustos 1974'te dönemin Dışişleri Bakanı Henry Kissinger ile yaptığı görüşmede, "Hatırla, bu duruma Yunan hükümeti sebebiyet verdi ve bu, ABD ve dünya tarafından onaylanmadı.
Yunanlılar, bunu yaptığında avantajlarını kullanamadı. Türkler ise bunu başardı" dedi.Arşivlerin ait olduğu 1973-76 döneminde ayrıca "haşhaş ekimi" konusu, Türk-Amerikan ilişkilerine damgasını vurdu.
