Ukrayna-Rusya savaşında açılan başka bir cephe: Sosyal medya

Kiev ve Kremlin arasında süregelen dezenformasyon savaşında; Kremlin’in önemli hamleleri Ukrayna’nın Rus ayrılıkçılara yönelik saldırılarda bulunduğuna ilişkin iddiaları sunmak, Ukrayna askeri gücünün yetersizliğine ilişkin çeşitli içerikleri sosyal medyada dolaşıma sokmak ve ülkedeki Nazi varlığına ilişkin kaygıları dünya kamuoyunun gündeminde tutmaya çalışarak işgale meşruiyet kazandırma çabaları olarak ifade edilebilir. Kremlin destekli haber kuruluşlarının Avrupa Birliği'nde yasaklanmasıyla birlikte Facebook ve Twitter’ın sınırlayıcı uygulamaları Rusya’yı biraz daha kendi iç kamuoyuna ve özellikle Rusça konuşulan komşu ülkelere yönlendirmiş durumda.

İstanbul Aydın Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Meriç Kılınç'a göre, Kiev ise savaşın ilk gününden bu yana sosyal medyayı etkin kullanarak; Rus ordusunun askeri kayıplarını dünya kamuoyuna göstermektedir. Bu kayıplar yalnızca nicel verilerle değil, çok sayıda video içeriği ile sosyal medyada dolaşıma sokulmaktadır. Savaşın seyrinin Ukrayna lehine geliştiğinin düşünülmesine imkan sağlayabilecek tüm bu içerikler; ülkenin iç kamuoyunda moral bulması ve Ukrayna’ya batı tarafından sağlanan askeri-lojistik ya da insani çeşitli desteklerin anlam kazanması ve sürmesi açısından da özel bir öneme sahiptir.

Ukrayna’nın bu alandaki bir diğer önemli çabası ülkede yaşanan trajedinin ve gerçekleştiği iddia edilen savaş suçlarının dünya kamuoyunun gündeminde tutulmasını sağlamaktır. Bu anlamda sosyal medyayı etkin kullanmanın ülkelere sağladığı “yumuşak güç” ve rıza üretme potansiyeli kritik önemdedir.

BU DÖNEMDE SOSYAL MEDYADA KARŞILAŞILAN BİLGİLERE ŞÜPHEYLE BAKILMALI

Ukrayna lideri Zelenski savaşın başından bu yana sosyal medyayı aktif ve etkili kullanmak için büyük bir çaba içerisinde. Savaşın ilk günlerinde Yılan Adası’nda teslim olmayan Ukrayna askerlerine ilişkin anlatı sosyal medyada hızla yayılan büyük bir kahramanlık hikayesine dönüştü ve Ukrayna’ya büyük bir moral kazandırdı. “Kiev’in hayaleti” şeklinde bir takma adla anılan Ukraynalı pilotun Rus hava gücünde büyük tahribat yarattığına ilişkin yoğun bir bilgi akışı yaşandı, ancak tüm bu bilgilerin doğruluğu teyit edilemedi. Rusya tarafından da Ukrayna'da bir biyokimyasal silah üretme amaçlı laboratuvar işletildiği iddiası dile getirilse de bu bilgiyi doğrulayacak herhangi bir ikna edici delil sunulabilmiş değil.

Doğru bilgi ve dezenformasyonu ayırt etmek gittikçe zorlaşırken, Ukrayna tarafının esir düşen Rus askerlerinin anneleriyle diyalog kurduğu videolar gibi içerikleri sosyal medya yoluyla dünyaya göstermesi ülkenin lehinde oluşan kamuoyunun konsolide olmasına büyük katkı sağlıyor.

(Dr. Meriç Kılınç-İstanbul Aydın Üniversitesi Öğretim Üyesi)

Bu süreçte Ukrayna’nın sosyal medya paylaşımları Rus ordusunun yaşadığı ikmal sorunlarını da gözler önüne serdi ve Rus ordusunun imajını ciddi ölçüde zedeledi. Maddi değeri oldukça yüksek olan ÇNRA gibi sistemlerin yanında, Rus ordusuna ait başta tanklar olmak üzere çeşitli özelliklerde lojistik araçların yakıt ikmali yapılamaması ya da onarım sorunları nedeniyle terk edildiğine ilişkin sayısız video sosyal medyada dolaşıma girdi. Hatta bu araçların Ukraynalı siviller tarafından traktörle alıkonulduğuna ilişkin videolar da oldukça yaygın.

Kremlin Sözcüsü Peskov Rusya’nın kayıplarının ciddi boyutlara ulaştığını ifade eden bir açıklama yaparken; Rus askerlere ise sosyal medya kullanma yasağı getirildiği iddia edilmekte. Bu kararın Ukrayna tarafından yapılan sosyal medya yayınlarının Rus askeri unsurlarının moral ve motivasyonlarının olumsuz yönde etkilenebileceği endişesiyle alınmış olabileceği düşünülebilir.

Rusya’nın Mariupol kentinde hastaneyi hedef aldığına ilişkin iddia ve görüntüler söz konusu. Tarafların birbirini hedef alan çelişkili açıklamaları mevcut. Bu dönemde sosyal medyada karşılaşılan bilgilere temkinli yaklaşmak gerekiyor.

BİLGİ SAVAŞINDA YENİ TEKNOLOJİLER KULLANILIYOR

Eski adıyla Facebook olarak bildiğimiz Meta şirketinin yayınladığı rapor; bu yıl sosyal medya dezenformasyonunda bir artış olduğunu detaylandırıyor. Çeşitli hacker organizasyonları her iki ülkenin kurumlarını ve kişilerini hedef alan siber saldırı faaliyetleri gerçekleştiriyor. Yayınlanan raporda, Ukrayna aleyhine gelişmeleri ve söylemleri yayan çok sayıda sahte hesap da dahil olmak üzere Rusya'nın Ukrayna'yı işgaliyle ilgili pek çok dezenformasyon kampanyasından söz ediliyor.

Yeni gelişen Deepfake gibi teknolojiler de bu dönemde oldukça tehlikeli kullanım alanları bulmaya başladı. Bireylerin söylemediği bir şeyi söylüyor veya yapmadığı bir şeyi yapıyormuş gibi gösterilmesini sağlayan manipüle edilmiş kurgu videolar sosyal medyada dolaşıma giriyor. Son dönemde özellikle Putin ve Zelenski’yi hedef alan sahte videolar sosyal medyada karşımıza çıktı.

Günümüzde artık siber savaş ve dijital propaganda faaliyetleri ülkelerin savunma organizasyonlarının birer parçası olarak örgütleniyor. Savaş gibi hayati öneme sahip olayların büyük bir hızla yaşandığı süreçlerde sosyal medyada izleyicileri yanlış yönlendiren içeriklerin dolaşımı artıyor. Böyle dönemlerde internet kullanıcıları karşılaştıkları bilgilerin doğruluğundan tereddüt etmeli ve yanlış olabileceği düşünülen içerikleri paylaşmamalı.