Ünlü daralması nedir? Ünlü daralması ile ilgili örnek cümleler

Türkçe yazıldığı gibi okunan bir dil olduğundan, yazım kurallarına ekstra dikkat edilmesi gerekir. Ünlü daralması alfabede bulunan sesli harflerden “a” veya “e” ile biten sözcüklerde meydana gelir. Ünlü daralmasının söz konusu olması için bu sesli harflerden biriyle biten kelimeye, -yor eki gelmesi gerekir.

Ünlü Daralması Nedir?

Türkçe alfabede toplam sekiz ünlü ses bulunur. Bu ünlü seslerden “a” ve “e” harfleri geniş ünlü (sessiz) olarak bilinir. Bu harfler ile biten sözcüklerin sonuna “-yor” eki geldiğinde geniş ünlü (sessiz) harflerde daralma meydana gelir. Bu durum ünlü daralması olarak tanımlanmaktadır. Ünlü daralması söz konusu olduğunda, geniş ünlü harflerde daralma olur ve bu harfler “ı, i, u, ü” harflerine dönüşür.

Hangi geniş ünlü harfin hangi dar ünlü harfine dönüştüğü ise aşağıdaki gibidir:

• “A” geniş ünlü (sesli) harfi yukarıdaki kural devreye girince “ı” ya da “u” dar ünlüsüne dönüşür.
• Aynı şekilde “e” geniş ünlü (sesli) harfi, “i” ya da “u” dar ünlüsüne dönüşür.

Geniş ünlü harflerin dar ünlü harflere dönüşmesindeki asıl neden “-yor” ekidir. Bu ekteki “y” harfi daraltıcı etkiye sahiptir. “-yor” eki şimdiki zamanda kullanılan bir ektir.

Ünlü daralmasına örnek olarak “gitme” sözcüğünü ele alabiliriz. “Gitme” sözcüğüne şimdiki zaman “-yor” eki eklendiğinde sözcüğün sonundaki “e” harfi düşer ve yerini “i” harfi alır.

• Gitme + yor = gitm(i)yor ( Burada kelimenin sonundaki geniş ünlü harfi dar ünlü olmuştur.)

Ünlü daralması ile ilgili diğer örnek kelimeler ise şu şekildedir:

• Sakla + yor = sakl(ı)yor
• Anla + yor = anl(ı)yor
• Çatla + yor = çatl(ı)yor
• Dile + yor = dil(i)yor
• Yapma + yor = yapm(ı)yor
• Solla + yor = soll(u)yor
• Özle + yor = özl(ü)yor
• Söyle + yor = söyl(ü)yor
• Korkma + yor = korkm(u)yor
• Başla + yor = başl(ı)yor

Ünlü Daralması ile İlgili Cümleler

Bu konunun doğru bir şekilde bilinmesi dilbilgisi kuralları açısından son derece önemlidir. Tek heceli sözcüklerde çoğunlukla bir tane ünlü mevcuttur. İki heceli sözcüklerde ise son harf dikkate alınır.

Ünlü daralmasına örnek olarak aşağıdaki cümleleri inceleyebilirsiniz.

• Eskiden ben de onu seviyordum.

  Sevmek = seviyordum

• Mağazanda ne tarz ürünler satıyorsun?

  Satmak = satıyorsun

• Hangi elinle yazı yazıyorsun?

  Yazmak = yazıyorsun

• Bütün kıyafetlerimi katlıyorum.

  Katla = katlıyor

• Yarım saattir arabayı bekliyorum.

  Bekle = bekliyor

Ünlü Daralması Olup Olmadığı Nasıl Anlaşılır?

Geniş sessiz harfler ile biten sözcüklerin sonuna “-yor” eki getirildiğinde sondaki sessiz harf, dar ünlü harfe dönüşüyorsa bu kuraldan söz edilir. Yani kelimenin sonunda “a” veya “e” harfi varsa ve sonrasında “-yor” eki geliyorsa ünlü daralmasından bahsetmek mümkündür. Kelimenin son harfine bakılarak bu durum kolay bir şekilde anlaşılır.

Örneğin “gelmeyecek” kelimesinde herhangi bir ünlü daralması bulunmamaktadır. Bu kelimenin “gelmiyecek” olarak kullanılması yanlıştır. Her ne kadar günlük hayatta bazı kelimeleri yanlış telaffuz etsek de doğrusunun bilinmesi gerekmektedir.