Ustalar Bastonda Makineleşmeden Endişeli

ERDİNÇ AKSOY - Devrek'te çeşitli motiflerle süsledikleri kızılcık dallarını sanat eserine dönüştüren ustalar, makineyle üretilen ve ucuza satılan bastonların geleneksel el sanatını yok etmesinden korkuyor. Gövdesi kızılcıktan, sapı ceviz ağacından yapılan, kezzapla renklendirilen, geleneksel yılan motifiyle yaşamın, yeniden doğuşun ve nesillerin sürekliliğini simgeleyen ilçeye özgü bastonların yapımında son yıllarda makine kullanımının yaygınlaşması, el sanat işçiliğini yaşatmaya çalışan ustaları endişelendiriyor. Bir bastonun yapımı için motifine göre ortalama 3-7 gün harcayan ustalar, makinede birkaç saatte hazırlanarak piyasaya 10-15 liraya sürülen ucuz ürünlerle rekabet edememekten dert yanıyor. Devrek'te çok sayıda baston ustası yetiştiren ve 1994'te hayatın kaybeden Münteka Çelebi'nin atölyesini işletenlerden gelini Dilek Çelebi, AA muhabirine, ilçede tarihi çok eski yıllara dayanan baston ustalığının önündeki en önemli tehlikenin makineleşme olduğunu söyledi. El işçiliği ürünlerin çok zahmetli ve emek istediğini, bundan dolayı fiyatının makinede yapılanlara göre pahalı olduğunu ifade eden Çelebi, "Avukat eşimin vefatının ardından ablasıyla atölyemizi ayakta tutmaya çalışıyoruz. Makineleşen ürünlerle rekabet etmek çok zor. Son yıllarda makinede işlenerek ucuz fiyata Devrek bastonu olarak satılan ürünler rekabet gücümüzü azalttı" diye konuştu. Ustaların ürünlerini "üzerinde el sanatı varsa o Devrek bastonudur" diye tanımladığını anlatan Çelebi, ilçede kültürel mirasın yaşatılması konusunda savaş verdiklerini belirtti. - "Yeni ustalar yetişmeyebilir" Münteka Çelebi'nin kızı emekli öğretmen Rüveyda Çelebi ise gerçek bir el yapımı bastonun eşinin yapılamayacağını vurgulayarak, "Aynı ustanın elinden de çıksa her baston diğerinden farklıdır çünkü motiflerle işlenirken kullandığınız dalın yapısı ve boyutu bile bu farklılığı oluşturur. Bundan dolayı özel bir hediye isteyenler, el yapımı bastonları tercih etsinler" ifadesini kullandı. Çelebi, baston yapımıda makineye yönelinmesinin yeni ustaların yetişmesini engelleyeceğini, bunun da ileride önemli sorunlara yol açabileceğini kaydetti. Baston ustası Fahrettin Sarı da 20 yıldır yüzlerce kızılcık dalına figür işlediğini, Devrek bastonunin ancak el sanat ürünü olursa değer kazanabileceğine işaret etti. Bazı atölyelerde motiflerin bile artık makinlerle yapılmasının Devrek bastonuna değer kaybettirdiğini vurgulayan Sarı, atölyelerinde maddi kazanç açısından zarar da etseler el sanatı ürünü yaşatmaya gayret göstereceklerini anlattı. - Bastonun sanata dönüşen öyküsü İlçede 1892'de Osmanlı döneminde zanaat ürünü olarak yapımına başlandığı tahmin edilen bastonlar, 20 santimetrelik kalınlığa 35-40 yılda ulaşabilen esnek yapıya sahip, 180-240 santigrat derecede 8-15 dakika fırınlandığında yumuşayan kızılcık ağacının dalından yapılıyor. Fırında yumuşatılan dallar, düzeltme tahtasında sanat eserine dönüşmek üzere soğutulmaya bırakılmasının ardından tornalama işlemine geçiliyor. Sap takılacak kısmı, işleme yapılacak gövdesi ve uç takılacak bölümleri hazırlanan bastonun, daha sonra fiyatını ve sanatsal değerini belirleyecek gövde kısmına yapılacak yılan ve baklava gibi motiflere geçiliyor. Devrekli ustalar, el işçiliklerinin bütün marifetlerini sergiledikleri bu zengin mirasa, nakkaş gibi figürleri işleyerek, ağaç dalını sanata dönüştürüyor. Büyük emek harcanan işlemelerin düzeltilmesinin ardından gövdeye uygun sap seçimi de baston ustasının eserine kazandıracağı değer açısından önem taşıyor. Her gövdeye ve işlemeye her sapın yakışmayacağını bilen ustalar, uyumu sağlayabilmeye özen gösteriyorlar. Bastonlar, kartal, kurt, kobra, arslan ve at başı gibi saplarının hazırlanmasının ardından zımparalanarak renklendiriliyor. Ustalar, sapın altına imzaları taşıyan süslemeleri yapmalarının ardından vernikleyerek bastonu tamamlıyor.