Uysal goriller ne zaman saldırgan olur?

Melissa Hogenboom / BBC Earth

ABD'de küçük bir çocuk gorillerin bölmesine girmiş ve gri sırtlı erkek goril Harambe ile karşı karşıya gelmişti. Goril çocuğu suyun içinde sürüklerken, görevliler çocuğu riske atmamak için onu öldürmüştü. İşin daha da acıklı tarafı, Harambe nesli tükenmekle yüz yüze olan bir goril türüne aitti.

Kamuoyunun tepkisi Harambe'yi öldürmenin gerekip gerekmediği üzerinde yoğunlaştı. Hayvanat bahçesi, bu kararın doğruluğunu savundu. Etkisini göstermesi için belli bir zaman gerektiğinden bayıltıcı iğne kullanmak çocuğu daha fazla riske atabilirdi. Goril uzmanları görevlilerin kararını destekledi. Cincinnati polisi çocuğun ailesinin olaydaki rolünü araştırmaya koyuldu.

En zoru Harambe'nin ne kadar tehlikeli olabileceğini kestirmekti. Ancak goriller üzerine on yıllardır devam eden araştırmalar gorillere dikkatli davranmak gerektiğini gösteriyor.

Tehdit hissi

Bir zamanlar gorillerin insana karşı daima şiddet uygulayacağı varsayılmış, King Kong filmindeki dev goril de bu şekilde yansıtılmıştı. Fakat 1970'lerden itibaren primatolog Dian Fossey dağ gorilleri üzerine yaptığı araştırmalarla bu önyargıyı kırmıştı.

Fossey gorillerin hemen hemen hiç şiddet göstermediği, çoğunlukla barışçıl oldukları sonucuna varmıştı.

İngiltere'nin ünlü doğa belgeselleri yapımcısı David Attenborough, 1979'da ‘Life on Earth' belgeseli için Fossey'in gorilleri ile çekim yapmış, yavru gorillerin onunla oynamaya çalışması büyük ilgi görmüştü. Fakat onun karşılaştığı goriller insan görmeye alışmıştı ve herkes onlara çok dikkatli davranıyordu.

Goriller farklı koşullarda çok tehlikeli olabilir. Çoğunun uyguladığı şiddet diğer gorillere yönelikti.

Goriller gruplar halinde yaşıyor. Çok sayıda dişi goril ve yavruları dominant bir gri sırtlı erkek gorilin hakimiyeti altındadır. Başka bir erkek yaklaşmaya çalıştığında onu kovalar. Onu tehdit edecek şekilde sesler çıkarıp göğsünü yumruklar. Bunlar işe yaramazsa saldırabilir de.

Birçok gri sırtlı erkek gorilde bu tür saldırıların izleri vardır. Kimi sağ çıkmaz bu saldırıdan.

Provoke edilmemeli

Gorillerin insana saldırısı da benzer biçimde gelişir; yani gorilin saldırması için provoke edilmesi gerekir.

Ape Allianceadlı kuruluşta çalışan Ian Redmond 1970'lerde Fossey ile Ruanda'daki araştırmalara katılmıştı. Gorillerin insanlara saldırıp öldürdüğü olayların yaşandığını, ancak bunların çok nadir olduğunu ve her birinde insanların provoke etmiş olduğunu söylüyor.

Kendisini tehlikede hisseden goril önce tehditkar davranışlar sergileyecek, insan bunu göz ardı eder, gorili şaşırtacak bir harekette bulunur ya da yoluna çıkarsa saldırıya geçebilecektir. Yani gorilin sergilediği uyarıcı davranışları görmek gerekir.

Fakat goril saldırılarıyla ilgili pek araştırma yok. 2012'de insanın doğa ile çatışma halinde olduğu bölgeleri inceleyen bir araştırmada 2000 yılı öncesinde sadece üç goril saldırısından söz ediliyor.

2008'deki bir araştırmada ise insan varlığına alışkın olmayan dişi gorillerin de saldırganca davranabildiği, araştırmacıların bacaklarını tuttukları belirtiliyordu.

2009'daki bir raporda da Kamerun'daki bir koruma alanında gri sırtlı bir erkek gorilin tuzak kurmakta olan bir adam kaçarken arkadan saldırdığından söz ediliyordu. Uganda'da da koruma alanının yakınındaki tarlalara giren gorillerin saldırısı bildirilmişti.

İnsan-goril çatışmasının başta gelen nedeni, insan yerleşim alanlarının eskiden gorillerin yaşam alanı olan bölgelere doğru genişlemesi olmuştur.

Oxford Brookes Üniversitesi'nden Matthew McLennan, doğal ortamında goril saldırılarına çok nadir rastlandığını ve genellikle savunma amaçlı olduğunu vurguluyor.

McLennan, araştırmalarda gorillerin saldırılarda genellikle yetişkinleri hedeflediğini ve çok azının ölümle sonuçlandığını söylüyor.

Ziyaretçi sayısı

Fakat bu araştırmaların tümü vahşi gorillerle ilgili veriler içeriyor. Hayvanat bahçelerindekiler daha farklı davranabilir. Ama bugüne kadar gorillerin insana karşı saldırgan davranışına dair sadece birkaç olaydan söz ediliyor.

2014'teki bir araştırma, birkaç goril saldırısını belgelemiş, birçoğunun normal koşullarda gerçekleşmediği ve ölümle sonuçlanmadığı vurgulanmıştı.

Ancak ziyaretçi sayısındaki artış gorillerin saldırgan tavrını tetikleyebilir. Dublin Hayvanat Bahçesi'nde yapılan ve Şubat ayında yayımlanan bir araştırma, ziyaretçi sayısı arttığında gorillerin hem birbirine karşı hem de insanlara karşı daha saldırgan bir davranış geliştirdiğini gösteriyordu. Camlara vurma, göğsünü yumruklama, birbirini ısırma, vurma tehdit etme gibi davranışları artıyordu.

Redmond bugüne kadar hayvanat bahçesinde gorillerin insan öldürme olayına tanık olunmadığını belirtiyor.

Harambe olayından önce çocukların gorillerin bölmesine girmesi durumu iki kez yaşanmış. Her ikisinde de çocuklara bir zarar gelmemiş. Fakat ikisinde de çocuklar baygın haldeymiş. Yani goriller onları tehdit olarak görmemiş.

1986'da ise İngiltere'ye bağlı Jersey adasındaki hayvanat bahçesinde bir goril çocuğu boğulmaktan kurtarmış.

"Bugüne kadar çocukların goril bölmesine düşmesi olayı üç kez yaşandı ve ikisinde kimse ölmedi. Sonuncuda da ölen goril oldu” diyor Redmond.

Ancak burada görevlilerin attığı adımı yargılamadan, böyle bir olayın tekrar yaşanmaması için çıkarılabilecek dersler üzerinde yoğunlaşmak gerektiğini vurguluyor.

Bu makalenin İngilizce aslını BBC Earth sayfasında okuyabilirsiniz. Dergideki diğer makalelere buradan ulaşabilirsiniz.