Van’da Çocuk İşçiliği Ve Bölgesel Asgari Ücret Araştırması

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü Araştırma Görevlisi Mihrican Zorlu, çocuk işçiliğinin özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da neredeyse bir gelenek halini aldığına dikkat çekerken, Van’da ise her dört kişiden üçünün kayıt dışı çalıştığını söyledi.

“Van’da Çocuk İşçiliği ve Bölgesel Asgari Ücret” konusunda yaptığı araştırmayı İHA muhabiri ile paylaşan Araştırma Görevlisi Mihrican Zorlu, bugün Türkiye’de emek piyasalarının en ciddi ve yüz kızartıcı sorunlarından birisinin hiç kuşkusuz çocuk işçiliği olduğunu söyledi. Gerek tarım gerekse sanayi ve son yıllarda hizmetler sektöründe yoğunlaşan çocuk işçiliğinin özellikle kayıt dışı ve marjinal alanlarda varlık kazandırdığını ve çocuk emeğini sömürü odağı haline getirdiğini ifade eden Mihrican Zorlu, “İşin ilginç tarafı, TÜİK çocuk işçiliğinin son yıllarda azaldığına dair görece olumlu bir tablo çizerken, aksi düşünceler TÜİK verilerinin gerçeği yansıtıp yansıtmadığı konusunda insanı kuşkuya düşürmektedir. 2006 tarihli TÜİK Çocuk İşgücü Araştırması’na göre 6-17 yaş grubunda bulunan 16 milyon 264 bin çocuktan yüzde 5,9’u (958 bin kişi) istihdam edilmekte olup, bunların yüzde 47,7’si kentsel, yüzde 52,4’ü kırsal yerlerde yaşamaktadır. 1994, 1999 ve 2006 yıllarına ait verilere bakıldığında ise 1994’den 2006’ya kadar çocuk işçi sayısının büyük ölçüde azaldığı da görülebilir. Öte yandan, DİSK Araştırma Enstitüsü’nün (DİSK-AR), TÜİK Çocuk İşçiliği İstatistikleri 1994, 1999, 2007 ve Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 2000-2004 ve 2004-2008 eğilim araştırması sonuçlarını kullanarak yaptığı hesaplamaya göre ise, ev içi çalışan çocuk sayısındaki devasa artış, çalışan çocuk sayısının azalmadığını aksine ev içine çekilerek arttığını göstermektedir. Benzer şekilde, enformel sektörde kötü şartlarda çalışan çocuk sayısı da artmıştır. Daha da kötüsü, rapora göre çocuk istihdamındaki düşüş bir önceki döneme göre hız kesmiş durumdadır” dedi.

“ÇOCUK İŞÇİLER VAN ŞEHİR MERKEZİNDE ÖZELLİKLE DE KAÇAK SİGARA SATMAKTADIRLAR”

Bölgesel düzeye bakıldığında ise, çocuk işçiliğinin özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da neredeyse bir gelenek halini aldığı kolaylıkla söylenebileceğini ifade eden Mihrican Zorlu, “Üstelik böylesi bir iddiada bulunabilmek için resmi kurumlar tarafından yayınlanan verileri kullanmak ve onlara güvenmek için de hiçbir neden yoktur. Doğu Anadolu Bölgesi’nde özellikle Van’da had safhaya ulaşmış bulunan çocuk işçiliği günlük hayata dair basit gerçekliklerinden biridir ve sokağa çıkan herkesin hemen her an gözlemleyebileceği bir olguya dönüşmüş durumdadır. Sadece Van değil çevre illerde de sayıca dikkat çekici boyutlara ulaşmış bulunan çocuk işçiler, çoğunlukla şehir merkezlerinde kağıt mendil satıcılığı, ayakkabı boyacılığı, dolmuş muavinliği, çaycılık gibi marjinal işler yapmaktadırlar. Van şehir merkezinde ise daha çok kaçak ürün, özellikle de kaçak sigara satmaktadırlar. Hatta Bulgaristan menşeli olduğu söylenen ve İran sınırından Türkiye’ye sokulan bir kaçak sigara markası vardır ki neredeyse çocuk işçiliğiyle özdeşleşmiş durumdadır. 5 yaşından 18 yaşına kadar istisnasız hepsinin ağzında birer sigarayla kaçak sigara satan çocuklar için “çalışıyorlar” fiilini kullanmak dahi bir vicdan meselesidir” diye konuştu.

Zorlu, kuşkusuz çocuk işçiliği gibi bir olguyu oluşturan birden fazla nedenden bahsedilebileceği gibi, bu sorunu ortadan kaldıracak ya da asgari düzeye indirecek birden fazla çözüm önerisinden de bahsetmenin mümkün olduğunu kaydetti. Mihrican Zorlu, “Bu noktada Van’a dair bir takım sosyoekonomik göstergelerin bir bütün olarak okunması önemli ipuçları verebilir. TÜİK’e göre Van’da işsizlik oranı 2009 yılında yüzde 15.6, 2010 yılında yüzde 17.2 olarak gerçekleşmiştir. Ancak 2011 yılında gerçekleşen her iki deprem sonrasında işsizlik oranının ziyadesiyle artmış olması olasıdır” ifadelerini kullandı.

“İLDE ÇIĞIRINDAN ÇIKMIŞ BİR KAYIT DIŞI İSTİHDAM SORUNU VAR”

İlde çığırından çıkmış bir kayıt dışı istihdam sorunu olduğunu da sözlerine ekleyen Mihrican Zorlu, “Zaten Türkiye’de kayıt dışı istihdamın özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerinde yoğunlaşmış olduğu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yapılan bir araştırmada da doğrulanmıştır. Kayıt dışı istihdam Şanlıurfa, Diyarbakır, Bitlis, Muş, Ağrı, Kars, Hakkari ve Ardahan gibi illerde yüzde 75’lere ulaşırken Van’da yüzde 79’dur. Bunun anlamı Van’da her dört kişiden üçünün kayıt dışı çalışıyor olduğudur. Van’da kayıt dışı istihdamın yoğunlaştığı sektörlerin başında inşaat sektörü gelip, ikinci sırayı hizmetler sektörü almaktadır. Tüm bunların yanı sıra ilin şehirleşme oranı yüzde 51.6, yıllık nüfus artış hızı yüzde 17.7 ve hane halkı büyüklüğü ise 7.53’tür. Bu rakamların Van’daki yoksulluk sorununu ve onun bir parçası olarak çocuk işçiliğini oluşturan nedenlerin tamamını olmasa bile önemli bir bölümünü yansıttığı söylenebilir” dedi.

“BÖLGESEL ASGARİ ÜCRETİN HALİHAZIRDA FİİLİ OLARAK UYGULANDIĞINI SÖYLEMEK PEK DE GARİP BİR İDDİA DEĞİLDİR”

Çocuk işçiliğini bölgesel asgari ücret üzerinden okumanın büyük bir sorunun küçük bir parçasına işaret etmekle birlikte gözden kaçırılmaması gereken bir nokta olduğunu belirten Zorlu, “2010 yılı istihdam paketi ve ulusal istihdam stratejisinde ele alınan ‘İller arası gelir dağılımındaki dengesizlik ve işsizlik için uygulanabilir en pratik çözüm’ olarak sunulan bölgesel asgari ücreti savunanlar öyle görünüyor ki bölgeye dair önemli bir takım gerçeklikleri görmezden gelmektedirler. Bölgenin en korkunç sorunlarından biri olan kayıt dışı istihdamla gerçek bir mücadele örneği sergilemek, mevcut asgari ücretin pratikteki uygulanılırlığını denetlemek yerine sermayeye daha fazla ucuz işgücü sağlamak ve bunun da bölgesel gelişime bir katkı sağlayacağına inanmak kesinlikle anlaşılır değildir. Aslında yapılmak istenen devlet tarafından kanıksanmış fiili bir durumun yine devlet tarafından bir kez daha hukuksal olarak tanınmasıdır. Bugün Van’da faaliyet gösteren bir takım büyük şirketlerin bile aylık 400-500 liralık bir ücret karşılığında sigortasız işçi çalıştırdığı herkesçe bilinen bir gerçektir. Daha da kötüsü 400-500 lira ücret getirisi olan işler diğer alternatif ve yerel işlere göre iyi bile kalmaktadır. Çalışanın yaşı küçüldükçe aylık ücretler 200-300 lira civarına düşebilmekte, emek sömürüsü iyice artmaktadır. Bu yönüyle, bölgesel asgari ücretin halihazırda fiili olarak uygulandığını söylemek pek de garip bir iddia değildir. Ancak öyle görünüyor ki fiili durumun iç karartıcı manzarası bile sermayeye ve onun bekçiliğini üstlenmiş devlete yetersiz görünmekte, daha fazla emek sömürüsünün nasıl gerçekleştirilebileceğinin yolları aranmaktadır. Ankara ve İstanbul gibi batı illerindeki seçkinci algı pervasız bir şekilde Doğu Anadolu’dan bir Çin çıkar mı sorusunu gündem maddesi haline getirirken, buradaki işçi sınıfını ve özellikle de çocuk işçileri araçsallaştırmakta, hiçbir sakınca görmemektedir. Oysaki biraz gerçekçi ve dürüst olmak sorunu anlaşılır kılmak açısından gereklidir. Bugün bölgesel asgari ücret gibi bir politikanın özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerinde uygulanması demek, bu bölgelerde çocuk işçi sayısının artması demektir. Bölgesel asgari ücret nedeniyle babanın, annenin ücretinin düşmesi demek daha fazla çocuğun emek piyasasına ve marjinal faaliyet alanlarına itilmesi demektir. Biliyoruz ki bölgede, özellikle de Van’da hane halkı büyüklüğü rekor düzeydedir ve ihtiyaç halinde ailelerin bir yerine üç çocuğu sokağa göndermesi için hiç bir engel bulunmamaktadır. Bu nedenle bölgesel asgari ücret gibi bir öneriyi hararetle savunanlar, öncelikli olarak Türkiye’nin bölgesel sorunlarını iyi analiz etmeli, bu sorunların nasıl ortadan kaldırılacağı ya da minimum düzeye indirilebileceğini düşünmelidirler. Üstelik sorun sadece küçük yaşta çocukların sömürü odağı haline getirilmesi değildir. Sorun bir yönüyle de Doğu ve Güneydoğu Anadolu kökenli bu çocukların ucuz emeğin temel aktörlerine dönüşmekle birlikte, eğitim haklarının gasp edilmesi, yani liberallerin o çok sevdiği ‘beşeri sermaye’lerine yatırım yapacak fırsatlardan alıkonulmaları, emek piyasalarının en alt tabakalarına mahkum kılınmalarıdır. Dolayısıyla yapılması gereken Van ve diğer bölge illerinde yaşayan, aileleriyle birlikte geçim sıkıntısı çeken çocuklarının kaçak sigara satmak yerine ‘beşeri sermaye’lerine yatırım yapabilme olanaklarının ve babalarının 702 liralık asgari ücret haklarının devlet tarafından fiili olarak garantiye alınmasıdır. Ne de olsa Anayasa’nın ikinci maddesinde Türkiye’nin demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olduğu açıkça belirtilmiştir. Devletten beklenen ise bu taahhüdün yerine getirilmesinden başka bir şey değildir” şeklinde konuştu.