Vicdani retle ilgili bilmek istedikleriniz...

Adalet Bakanı Sadullah Ergin, vicdani ret ile ilgili olarak Milli Savunma Bakanlığı'nın bir çalışma hazırladığını belirterek, ''Bu hafta içinde olmazsa önümüzdeki hafta içinde karar aşamasına gelinmiş olacak. Çok kısa süre içinde bunu Bakanlar Kurulunda görüşeceğiz" dedi.

Sadullah Ergin'in bu açıklamasından sonra Türkiye'nin gündemine bedelli askerlikten sonra bomba gibi düşen vicani ret ile ilgili bilinmeyenleri Habertürk blog yazarı Özgür Uğur yazdı.

[** **](https://www.mynet.com/vicdani-ret-de-geliyor-110100602173)

[** **](https://www.mynet.com/vicdani-ret-konusunda-msb-calisiyor-110100602254)

**İşte o yazı...**

Hükümetin, yüz binlerce kişiyi ilgilendiren "Bedelli askerlik üzerinde çalışıyoruz" açıklamasının ardından, Türkiye'nin gündeminde şimdi de 'Vicdani Ret' var... Adalet Bakanı Sadullah Ergin'in açıklaması, milyonlarca gencin heyecanlanmasına neden olurken; vicdani ret konusu sosyal medyanın da ana gündem maddelerinden biri oldu.

**BAKAN'DAN VİCDANİ RET BOMBASI**

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin kararı ve Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi'nin 'vicdani ret' kararını tanıması için Türkiye'ye bu yılın sonuna kadar yasal düzenleme zorunluluğu getirmesi, hükümeti bu alanda adım atmaya itti. Adalet Bakanı Sadullah Ergin, konuyla ilgili olarak Milli Savunma Bakanlığı'nın bir çalışma hazırladığını belirterek, ''Bu hafta içinde olmazsa önümüzdeki hafta içinde karar aşamasına gelinmiş olacak. Çok kısa süre içinde bunu Bakanlar Kurulu'nda görüşeceğiz. Bu konu öteden beri Türkiye'den beklenen bir konuydu. Milli Savunma Bakanlığımız ile bu konuyu takip ediyoruz. Onlar belli bir hazırlık yaptıklarını ifade ettiler. Kısa süre içerisinde çalışmalarını Başbakanlığa tevdi edecekler'' diye konuştu.

Peki vicdani ret nedir? Kimler vicdani retçi olabilir? Hangi ülke, bu uygulamayı nasıl yapıyor? Gelin hep birlikte bakalım...

**VİCDANİ RET NEDİR?**

Vicdani ret, bir bireyin politik görüşleri, ahlaki değerleri veya dinsel inançları doğrultusunda zorunlu askerliği reddetmesidir. Vicdani retçiler kendilerini antimilitarist ya da pasifist olarak tanımlayabilmektedirler.

**En çok karşılaşılan ret sebepleri şunlar:**

Düşman olsa bile insan öldürmeyi ahlaki bulmamak,

Hiyerarşik ve statüsel yapılandırmalarda yer almayı ahlâki bulmamak,

Güncel sorunlardan dolayı o ülkenin silahlı birliğinde bulunmayı ideolojik ve dini inanca aykırı bulmak.

**HANGİ ÜLKELERDE NASIL UYGULANIYOR?**

Vicdani reddin geçmişi ilk devletlerin kuruluşuna kadar uzansa da resmileşmesi yirminci yüzyılın başlarına denk gelmektedir. Örneğin, İngiltere 18. yüzyılda Quaker inancına sahip olanları zorunlu askere alınmadan muaf tutmuş ve 1916'da da vicdani reddi anayasasına dahil etmiştir. İngiltere'yi 1917'de Danimarka, 1920'de de İsveç izlemiştir. Ayrıca pek çok ülke 17 ve 18. yüzyıllardan itibaren askerliği zorunluluk değil, gönüllülük esasına dayalı uyguladığı için etkin olarak vicdani ret diye bir tanımlamaya gerek duymamıştır. Etkin olmasa da yasal olan bu durumun değişmesine I. Dünya Savaşı ile zorunlu askerlik uygulamasının yeniden getirilmeye çalışılması sebep olmuştur. Vicdani ret hakkı, günümüzde Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu tarafından temel insani hak olarak kabul edilmiştir.

**AB üyesi** Belçika, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İspanya, İtalya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Portekiz, Slovakya ve Slovenya’da zorunlu askerlik hizmeti yok. Diğer ülkelerde ise alternatif kamu hizmeti uygulanıyor.

**Alman** vicdani retçiler, askerlik süresi olan 9 ay boyunca gençlik, aile, kadın ve sağlık bakanlığına bağlı federal sivil servis ofisleri tarafından alternatif hizmet yerlerinde çalışıyorlar.

**Avusturya** 1991 yılından bu yana vicdani ret hakkını tanıyor. Vicdani retçiler bu ülkede 12 ay alternatif hizmet yapıyorlar.

**Danimarka’da** 1917’den beri tanınan vicdani ret hakkı kapsamında, 9 ay alternatif hizmet yapılıyor.

1931 yılından bu yana vicdani ret hakkını tanıyan **Finlandiya’da** vicdani retçiler 13 ay, 1920 yılında bu hakkı tanıyan **İsveç’te** ise 7,5 ay alternatif hizmet yapıyorlar.

**Yunanistan**, AB üyesi olabilmek için 1998’de vicdani reddi kabul ederek, kanunlarında değişikliğe gitti. Buna göre 23 ay alternatif hizmet görevi vicdani retçiler için düzenlendi.

Yeni AB üyesi olan **Bulgaristan** da vicdani reddi kabul etti. AB üyesi Bulgaristan 2008 yılında da zorunlu askerliği tamamıyla kaldırmayı taahhüt etti.

Çiçeği burnunda AB üyelerinden **Kıbrıs Rum Kesimi** da vicdani retçiler için alternatif hizmet yükümlülüğü getiren ülkeler arasında. Ancak alternatif hizmet burada 42 aya çıkıyor.

1991 yılında anayasa ile vicdani ret hakkını tanıyan **Estonya’da** ise alternatif hizmet süresi 16 ay.

1998 yılında anayasasına vicdani ret hakkını alan **Polonya’da**, vicdani retçiler 18 ay alternatif hizmette bulunuyor.

**Letonya,** 2002 yılında çıkardığı alternatif hizmet kanunu ile vicdani ret hakkını yasal olarak tanıdı. Alternatif hizmet süresi ise 24 ay olarak belirlendi.

1992 anayasasında bu hakkı tanıyan **Litvanya’da** alternatif hizmet süresi 18 ay.

1996 yılında bu hakkı tanıyan **Romanya’da** ise hizmet süresi 12 ay.

**TÜRKİYE'DE VİCDANİ REDDİN TARİHÇESİ**

**1990**

Vedat Zencir ve Tayfun Gönül, Güneş Gazetesi ve Sokak Dergisi aracılığıyla vicdani retçi olduklarını deklare ettiler. Bu, Türkiye'deki ilk vicdani ret açıklamasıydı.

**1992, sonbahar**

İzmir'de Savaş Karşıtları Derneği kuruluyor

**1993, 16 Ocak**

Altı kişi, Savaş Karşıtları Derneği'nde toplu olarak vicdani retçi olduklarını açıkladı.

**1993**

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)'nden Salih Askeroğul askerlik yapmayacağını açıkladı. Onun için uluslararası bir kampanya yürütüldü. Bunu, SKD'nin feshedilmesi izledi.

**1993, sonbahar**

İstanbul'da Savaş Karşıtları Derneği kuruluyor.

**1993, 8 Aralık**

HBB kanalında yayınlanan Anten programında, SKD başkanı Aytek Özel ve vicdani retçi Menderes Meletli ile röportaj yapmaları nedeniyle, program yapımcısı Erhan Akyıldız ve muhabir Ali Tevfik Berber, Genelkurmay Başkanı Doğan Güreş'in emriyle tutuklanıp askeri mahkemede yargılandılar. Böylece ilk kez, siviller askeri mahkemede yargılanmış oluyordu. Özel ve Meletli için tutuklama kararı çıkarıldı. Akyıldız ve Berber tutuksuz yargılandı ve öngörülen en düşük cezaya, 2 ay hapis cezasına çarptırıldılar. 8 Şubat 1994'te Aytek Özel Ankara'da askeri mahkemeye teslim oldu ve sonrasında 1 yıl 15 gün hapis cezasına çarptırıldı.

**1994, 20 Mart**

DEP milletvekili Zübeyir Aydar "vicdani ret yasa tasarısı" verdi.

**1994, 10 Nisan**

SHP 'den 25 milletvekili, sivillerin askeri mahkemelerde yargılanmasının önüne geçmek amacıyla bir yasa tasarısı sundular.

**1994, 17 Mayıs**

İstanbul SKD Türkiye'de, Alman Barış Örgütü Frankfurt'ta, birbirlerine paralel basın toplantıları düzenlediler. Bu iki toplantıda Türkiye'den 2, Almanya'dan ise TC vatandaşı 11 kişi vicdani reddini deklare etti. Gökhan Demirkıran DGM'ce madde 155'e muhalefetten (halkı askerlikten soğutma suçlaması ile) tutuklandı; Arif Hikmet İyidoğan, Mehmet Sefa Fersal ve Osman Murat Ülke ise madde 155'e muhalefetten tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakıldılar. Sonradan DGM görevsizlik kararı verdi. Arif, Gökhan, Osman ve Sefa, Genelkurmay Askeri Mahkemesi' nce yargılandılar. Bu dava 29 Ağustos 1995'te sonuçlandı. Arif 6 ay, Gökhan 4 ay, Mehmet Sefa ise 2 ay ceza aldı, Osman beraat etti. Arif 2,5 ay, Gökhan ise 4 ay tutuklu kaldı.

**1995, 1 Eylül**

Osman Murat Ülke 29 Ağustos'ta sonuçlanan ve serbest kaldığı davadan hemen sonra, askerliğini yapmadığı gerekçesiyle Çankaya Askerlik Şubesi'ne gönderildi. Şubede askere alma işlemleri tamamlandıktan sonra birliğe gitmesi için süre tanınarak serbest bırakılan Ülke, İzmir'e gitti. Dünya Barış Günü olan bugün, İzmir SKD'de yaptığı basın açıklamasıyla vicdani retçi olduğu için askere gitmeyeceğini belirtti ve askerlik belgelerini yaktı.

**1996, Ocak**

Antimilitarist İnisiyatif kuruldu (Daha sonra 1998'de ise adının önüne "İstanbul" eklendi ve İAMİ'ye dönüştü).

**1996, 7 Ekim**

Osman Murat Ülke, Genelkurmay Askeri Savcılığı'nın kararıyla, askerlik belgelerini yaktıktan bir yıl sonra tutuklandı. Mamak Askeri Cezaevi'nde tutuklu olarak kaldığı iki ay boyunca askeri uygulamalara "asker olmadığı için" uymadı ve başladığı açlık grevinin 23. gününde talepleri kabul edildi. Artık askeri uygulamalara (asker elbisesi giymek, içtima, vs..) uyması için zorlanmayacaktı. Daha sonra tahliye edildi ve jandarma nezaretinde Bilecik Jandarma Er Eğitim Alayı'na gönderildi. (Bu sırada Genelkurmay Askeri Mahkemesi'nde sürmekte olan dava 29 Ocak 1997'de sonuçlandı ve Ülke, madde 155'e muhalefetten 6 ay ceza aldı).

**1997, 6 Mart**

Bilecik'e mevcutlu gönderildikten sonra, Osman Murat Ülke hakkında birlikte asker elbisesi giymediği ve emirlere uymadığı için, "emre itaatsizlik" suçlamasından açılan dava sonuçlandı ve Ülke 5 ay ceza aldı.

Ülke, bu dava Eskişehir 1. Taktik Hava Kuvvetleri Askeri Mahkemesi'nde sürerken 29 Aralık 1996'da tahliye edilmiş, ancak askeri birliğe geri dönmemişti. Daha önceki davanın 29 Ocak 1997'deki karar duruşmasına savunma yapmak üzere gittiğinde yeniden tutuklandı ve Bilecik'e gönderildi. Orada yine elbise giymediği ve emirlere uymadığı için hakkında yeni bir dava açıldı. Bu dava "yoklama kaçaklığı, firar, emre itaatsizlik ve askere gitmemek için hileye başvurmak" şeklinde dört ayrı suç içeriyor ve toplam 15 yıla varan bir ceza talep ediyordu. Bu dava sürerken mahkeme Ülke'yi 29 Mayıs 1997'de tahliye etti.

**1997, 9 Ekim**

Osman Murat Ülke, 29 Mayıs 1997'deki tahliyesinden sonra birliğine gitmedi ve bu davanın duruşmasına kadar dışarıda kaldı. 9 Ekim'de tekrar tutuklandı ve 23 Ekim 1997'de "yoklama kaçaklığı, firar ve emre itaatsizlik" suçlarından toplam 10 ay ceza aldı. "Hileye başvurmak" suçu mahkemece düşürüldü.

**1997, 1 Aralık**

Vedat Zencir, Dünya Barış Tutsakları Ile Dayanışma Günü'nde, İzmir DGM önünde basın açıklaması yaparak vicdani retçi olduğunu deklare etti ve kendisi hakkında DGM'ye suç duyurusunda bulundu.

**1998, 22 Ocak**

29 Mayıs ile 9 Ekim 1997 tarihleri arasında Bilecik'te birliğe kendi isteğiyle gitmeyerek "firar" suçu işlediği gerekçesiyle Osman Murat Ülke hakkında tekrar dava açıldı. 22 Ocak 1998'de sonuçlanan duruşmada 10 ay hapis cezası aldı. Dava boyunca cezaevinde geçirdiği süre cezasını karşıladığı için tahliye edildi ve Eskişehir Askeri Şubesi'ne gönderildi. Yine mevcutlu olarak Bilecik'e götürüldü ve yine askeri uygulamalara katılmayı reddetti. Bunun sonucunda 28 Ocak 1998'de Eskişehir Askeri Cezaevi'ne geri gönderildi.

**1998**

"Vicdani ret düşüncesinin savunulmasıyla suç işlenmiş olunmadığı, ancak, vicdani retçi olduğunu açıklamanın suç teşkil ettiği" askeri makamca açıklandı.

**1999, Mart**

Osman Murat Ülke "birliğe gitmesi" koşuluyla "serbest" bırakıldı; o ise evine gitti.

**MİLLİ SAVUNMA BAKANI: VİCDANİ RET ÇALIŞMASI YAPILIYOR** Milli Savunma Bakanı İsmet Yılmaz, vicdani ret ile ilgili yurtdışındaki örneklerinin incelendiğini belirterek, "Arkadaşlar bakıyorlar, ortak bir çalışmayı getirecekler" dedi. Yılmaz, Parlamento’da gazetecilerin vicdani ret konusundaki sorularını yanıtladı. Adalet Bakanlığının vicdani ret konusundaki çalışmalarının devam ettiğini belirten Yılmaz, "Daha önümüze gelmedi, geldiği zaman bakacağız" dedi. Bakan Yılmaz, "Çalışmaların ne zaman biteceğinin" sorulması üzerine, "Takvim veremiyorum" dedi. Yılmaz, vicdani reddin, bedelli askerlik konusu ile farklı olduğunu ifade etti. "Yurtdışındaki örneklerine bakıldı mı?" sorusuna Yılmaz, "Arkadaşlar hepsini aldılar, yurtdışındaki uygulamalarına bakıyorlar ortak bir çalışmayı getirecekler" dedi. İsmet Yılmaz, yurtdışındaki hangi uygulamanın Türkiye’ye daha yakın olduğunun sorulması üzerine, "Teknik bir husus, incelesinler, getirsinler, ondan sonra.." karşılığını verdi. Bakan Yılmaz, yurtdışındaki örneklerinin yanı sıra AİHM’in vicdani ret ile ilgili kararlarının da incelendiğini söyledi. **CHP TEKLİF HAZIRLIYOR** CHP İstanbul Milletvekili ve Genel Başkan Yardımcısı Sezgin Tanrıkulu, "vicdani ret" konusunda hazırladıkları kanun teklifini yakında TBMM’ye sunacaklarını açıkladı. CHP İstanbul Milletvekili ve Genel Başkan Yardımcısı Sezgin Tanrıkulu, TBMM’de basın toplantısı düzenledi. Basın mensuplarının "vicdani ret" ile ilgili sorularını yanıtlayan Tanrıkulu, "Vicdani ret ile ilgili olarak biz de bir çalışma yapıyoruz" dedi. Tanrıkulu, şöyle dedi: "AİHM’in bu konuda Türkiye aleyhine vermiş olduğu birden fazla karar var. Türkiye ile ilgili olarak süreç beklemekte. Tanınan bir süre de var. Dolayısıyla vicdani ret AB ülkelerinde de bir anayasal hak olarak kabul edilmiş bir hak. Dolayısıyla buna eşdeğer bir düzenlemenin Türkiye’de yapılması gerekir diye düşünüyoruz. Biz de kendi tasarımızı yakında Meclis Başkanlığı’na sunacağız." **BAHÇELİ KARŞI** MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, hükümetin vicdani ret ile ilgili hazırlık yapmasını, "yakışıksız, densiz bir teklif" olarak nitelendirdi. MHP lideri Bahçeli partisinin Meclis grubu toplantısı sonrası gazetecilerin sorularını yanıtladı. Bahçeli hükümetin vicdani retle ilgili düzenlemesini şöyle değerlendirdi: "Türk Silahlı Kuvvetlerinin üniter yapı, milli devlet, toprak bütünlüğünü koruma yolunda, halkın terörle mücadelesini sürdürdüğü bir ortamda, Türkiye’nin komşu ülkelerinde, ateşle o toplulukların sınandığı, Türkiye’ye her an bir belanın akabileceği ortamda bir Bakanın vicdani ret konusunu gündeme getirmesi kadar yakışıksız, densiz bir teklif söz konusu olamaz." Bahçeli, böyle bir teklifi MHP’nin külleyin reddedeceğini belirterek, "Anlaşılıyor ki milletin siyasi intizarı vicdanında da ret dönemine giriliyor demektir" dedi.