BİZE ULAŞIN
Dünyanın çeşitli yerlerinde meydana gelen doğal afetlerden biri de yanardağ patlamalarıdır. Volkanizmalar sonucu oluşan yanardağlar, bir yer şekli olarak bilinir. Yanardağ patlamaları sonucunda dünya genelinde birçok can ve mal kaybı yaşanmıştır.
Yanardağ, Dünya'nın iç tabakalarında yer alan kaya parçalarının, gaz ve lavların yerkürenin altını ve üstünü birleştiren bir baca görünümünden püskürdüğü dağa verilen addır. Volkanik patlamalar neticesinde küresel ısıda düşme yaşanır.
İç tabakalardaki yüksek basınç ve yüksek sıcaklık nedeniyle eriyen kayalar yüzeyden dışarıya püskürür. Meydana gelen bu olaya yanardağ patlaması denir. Yanardağ patlaması, volkan patlamaları olarak da bilinir.
Yanardağ patlamasının en yoğun yaşandığı bölgeler, Pasifik Okyanusu'nun kenarlarıdır. İtalya, İzlanda, Filipinler, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Papua Yeni Gine gibi ülkeler, geçmişte can kaybına neden olan yanardağ patlamalarının yaşandığı yerlerdir.
Dünyanın bazı bölgelerinde yanardağ patlamaları ya da bilinen diğer bir adı ile volkan patlamaları meydana gelir. Dünya'nın iç tabakalarında yer alan kayaların, yüksek basınç ve yüksek sıcaklıkta erimesi sonucu yerkürenin yüzeyinden dışarı püskürmesi ile ortaya çıkan yanardağ, yer şekli görünümü alır. Yanardağ patlamasının neticelerinden biri de büyük yangınlar yaşanmasıdır. En tehlikeli doğa olaylarının başında geldiği için yanardağ hakkında bilimsel çalışmalar hala devam etmektedir.
Magmanın akışkanlığının yüksek olması halinde içindeki çözünmüş gazlar kolay bir şekilde bulunduğu alandan yüzeye çıkar. Böylece magma yüzeye ulaştığında lav akıntısı şeklinde hareket gelişmeye başlar. Ancak, magmanın akışkanlığının yüksek olmaması halinde içinde bulunan gazlar kaçamayacağı için artan basıncın etkisiyle magma patlayarak yüzeyde gözükmeye başlar. Yaşanan bu durum da yanardağ ya da volkan patlaması olarak ifade edilir.
Yanardağ patlaması için belli bir iklimden bahsedilmez. Genellikle yanardağın bulunduğu yer ve oluşum dikkate alınır. Sıcaklığın artmasında etkili olan sera gazı gibi gazların tam aksine hareket eden ve dünyanın soğumasında etkili olan sülfür gazının ana kaynağı volkanlardır. Volkanların dünyadaki iklimi kontrol eden regülatörlerin başında geldiği söylenebilir. İklimin volkanik patlamalara etkisi, daha sıcak bir iklimde büyük bir tropik patlamanın SO2 salınım yüksekliğinin artmasıyla yaklaşık 1.5 km artacağını gösterir.
Orta büyüklükte bir patlamada ise SO2 salınımının yüksekliği değişmez. Ancak tropopoz yüksekliğindeki artışın sonucu olarak, duman 2 km altına yayılır ve doğrudan stratosfere salınan SO2 miktarını azaltır.
Yanardağlar patladığı zaman çok büyük tehlike saçar. Ancak, özellikle ekvatora yakın bölgelerdeki volkanların yeryüzüne getirdiği besleyici elementler, verimli tarım alanları oluşturur. Tüm tehlikelerine karşılık volkanik patlamalar, yaşamın olmazsa olmazlarındandır denebilir.
Volkanik patlamalar olmasaydı, Dünya da yaşam olmayacak kadar sıcak olurdu.
Yaygın doğal afetlerden biri olan yanardağ patlaması, oldukça tehlikeli durumlardan biri tanesidir. Yanardağ, Dünya'nın iç tabakalarındaki kaya parçalarının, gazların ve lavların yeryüzündeki bir bacadan püskürdüğü dağdır.
Yanardağ patlamasının sera etkisine katkısı oldukça azdır. Volkanik patlamalar küresel ısının düşmesinde rol oynar. Yanardağ patlamasının en çok yaşandığı bölge Pasifik Okyanusu'nun kenar kısımlarıdır. Filipinler, Endonezya, Japonya, Papua Yeni Gine, İtaya yanardağ patlamalarının en fazla görüldüğü ülkelerin başında gelir.
Türkiye'de aktif ve sönmüş birçok yanardağ yer almaktadır. Yanardağlar, Doğu Anadolu Bölgesi ilk sırada yer almak üzere, ülkenin güney kısımlarında yer alır. Yanardağların büyük bir kısmı çok eski dönemlerde faaliyette bulunmuş ve günümüzde sönük olarak tabir edilirler.
Ülkemizde 18 adet yanardağ bulunmaktadır. Bunların büyük bir kısmı çok eski dönemlerde etkisini kaybetmiştir. Bir kısmının ise son faaliyetleri birkaç yüzyıl öncesine dayanır. Ülkemizde volkanik bölgelerin oluşması III. Jeolojik Zaman olan Tersiyer’de başlamıştır. Bu oluşumların günümüzden yaklaşık 20 milyon yıl önce başladığı söylenebilir.
Tersiyer döneminde yer kabuğundaki kırıklardan çıkan lavlar, Anadolu topraklarında farklı yer şekilleri meydana getirmiştir. Tersiyer’den tarihi çağlara kadar belli aralıklarla volkanizmalar devam etmiştir. Bunun sonucu olarak, milyonlarca metreküp volkanik izler yüzeye yayılmıştır. Doğu Anadolu Bölgesi başta olmak üzere bazı bölgelerde 1000 metreden daha kalın volkanik bir kabuk oluşmaya başlamıştır. Doğu Anadolu’nun yüksek olmasının en önemli nedenlerinden biri de volkanik örtünün varlığıdır.
Tersiyer döneminde ortaya çıkan volkanik dağlar çok yüksektir. Günümüzde bu dağlar, Türkiye'nin en yüksek dağları olarak bilinir.
