Yanık Dere Erzurum 1915

ARKA KAPAK YAZISI

Yanık Dere, Erzurum’un doğusunda Aziziye Tabyaları’nın batısında, Tabya ile şehir arasında Palandöken dağlarından süzülerek akan suyu şehre getiren ince, sıradan bir dereydi. Benim çocukluğumun geçtiği yerlere yakındı burası. İlkokul yıllarında sevgili öğretmenlerim bizi derenin bulunduğu yere götürüp: ”İşte burası Yanık Dere’dir.” dediler. Anlattılar neden Yanık Dere olduğunu; ama biz bir şey anlamadık o yıllar. Fakat içimde, hafızamda hep bir yanık dere kalmıştı ne olduğunu tam bilmeden. Hafızamda bir de Mahallebaşı semtinde ‘Fransız Hastahanesi’ kalmıştı. O da ilkokulu okuduğum Mahallebaşı’nda hemen okulumuzun karşısındaydı. Üç katlı, yıkık, yer yer yanık izleri olan ve sadece duvarları ayakta kalan harabe, taş bir bina. Sonra nenemin kardeşinin Ermeni askerlerince sandıkta süngülenişi anlatılırdı çocukluğumda. Çocukluğumda o eve her gidişimde o sandığı görürdüm. Sonra duyduklarım ve okuduklarım: on bir kişinin idamı, Gürcükapısı’nda Seyidov ve Belediye Başkanının katledilmesi, Ezirmikliler, evlere, odalara, ahırlara doldurularak katledilen insanlar… Bütün bunlar beni tekrar Yanık Dere’ye götürdü. Ermeni askerlerin türlü bahanelerle şehirden topladıkları Erzurumluları bu dereye götürüp kurşunladıklarını, kimilerini sırt sırta bağlayıp kurşunla ya da süngüyle öldürdüklerini, bununla da yetinmeyip üzerlerine gaz dökerek yaktıklarını, dereden günlerce su yerine kanın aktığını tespit ettim onlarca eser ve anılar arasından. Yanık Dere, Erzurum için çok önemli yermiş meğerse. Bunu çok geç anladık; ama iş işten geçti artık. Sonra bir şey daha öğrendim içimi sızlatan:
Tehcir sırasında Erzurum’dan yola çıkan Ermenilerin yollarda ölüme gidişleri…

Yanık Dere romanı:
I. Dünya Savaşı sonrasında, 1915 Olaylarını içine alan Türk-Rus-Ermeni ilişkilerini, Rusların Erzurum’u işgalini, Bolşevik İhtilal yapıldıktan sonra yönetimi Ermeni çetelerine bırakıp gitmelerini, asıl hedefin Anadolu’yu işgal etmek olduğunu, bölgede ahalinin Rus askerlerine ve Ermeni çetelerine karşı yaptıkları direnişi, Erzurumluların Ermeni çetelerine karşı koyabilmek için silahlanmaları ve mücadeleye başlamalarını, Ermeni ayaklanmalarının ve isyanlarının hedefinin ne olduğunu, yerli ahaliye katliamların yapıldığını, katliamlara son vermek için adı isyanlara karışan Ermenilerin tehcir edilmelerini ve bütün bunların arkasında ‘Büyük Güçler’ denilen İngiliz, Amerikan, Rus güçlerinin olduğunu; Türkler ve Anadolu için hazırlanan planın nihayet Kazım Paşa komutasındaki Türk kuvvetlerinin Erzurum’u tekrardan Ermenilerden almalarıyla bozulduğunu belgeler ışığında anlatan bir romandır.