Yumurta ve embriyo dondurma hakkında bilmeniz gereken 16 madde

1.Yumurta dondurma nedir?

Doğurganlığın devamlılığını sağlayabilmek amacıyla kullanılan doğurganlık koruma yöntemlerinden biridir. Yumurta dondurma mevcut koşullarda doğum yapmak istemeyen ileriki yıllarda anne olmayı isteyen kadınların başvurabileceği bir yöntemdir. Yumurtalıklardan toplanan yumurtalar ileride kullanılmak üzere dondurularak saklanır, gebelik istendiği zaman çözülerek sperm ile döllenme sağlanıp embryo elde edilir ve embryo transferi ile gebelik oluşur.

2.Yumurta dondurma işlemi hangi durumlarda ve hangi yaş aralığında düşünülmelidir?

Türkiye’de önceki yıllarda sadece kanser gibi tıbbi zorunluluk hallerinde izin verilen “sperm ve yumurta dondurma” işlemi Sağlık Bakanlığının 2014 yılında yenilediği Üreme Tıbbi Yönetmeliğine göre artık yumurtalık reservinde azalma riski olan henüz ailesini tamamlayamamış, ileride çocuk sahibi olmak isteyen bekar, yumurta rezervinin azaldığı 3 uzman doktor tarafından sağlık kurulu raporu ile onaylanmış kadınlarda da uygulanabilmektedir.

Yumurta dondurma işlemi teorik olarak yumurta elde edebileceğimiz 14-45 yaş aralığında yapılabilse de 38 yaş üzerinde yumurta elde etme sayısı ve yumurta kalitesi azalmaktadır. Bu nedenlerle yumurta dondurma işlemi isteyen kadınların, üreme yeteneklerini kaybetmeden yumurtalarını dondurup ileride bu yumurtaları kullanarak çocuk sahibi olabilmeleri için yeterli sayıda ve kaliteli yumurta toplayabilmek adına yumurta dondurma işlemi için 38 yaşın altında başvurmaları önem taşımaktadır.

3.Yumurta dondurma işlemini kimler tercih edebilir herkese yapılabilir mi?

Yumurta dondurma işlemi 2 ana neden sebebi ile yapılmakta. Birincisi sosyal nedenlerle; yani tıbbi hastalıkları olmayan ancak yumurtalık reservinin azalma riskini taşıyan kadınlarda yapılır. Bunlar eğitimini tamamlayamama, ekonomik özgürlüğü elde edememe, uygun ekonomik şartların sağlanamayışı, uygun eş olmayışı, gebelik için hazır olmamak gibi nedenlerle evliliği erteleyen yaşı ilerlemekte olan ve düşük yumurtalık rezervi tanısı konmuş bekar kadınlardır.

İkinci ana neden ise tıbbi nedenlerdir; Ailevi erken menopoz öyküsü, ailevi meme kanseri öyküsü, endometriozis varlığı veya Turner Sendromu, Frajil-X sendromu, Musküler distrofi, BRCA-1 taşıyıcılığı, X kromozomu delesyonları, ikiz eşinde erken menopoz gibi bazı genetik hastalıklar nedeni ile over reservi riskinde azalma olan kadınlarda yapılır.

Sickle Cell anemi, romatolojik hastalıklar, myelodisplastik sendrom gibi bazı hastalıklarda yumurtalar üzerine toksik ilaç tedavilerin kullanımı öncesinde veya kanser teşhisi konması sonrasında kişinin üreme hücreleri için zararlı olan radyoterapi ve/veya kemoterapi alacak olması, üreme fonksiyonlarının kaybedilmesine yol açacak ciddi bir cerrahi operasyon geçirilecek olması nedeni ile yumurtalar dondurulabilir.

4.Yumurta dondurma işlemi nasıl yapılmaktadır?

Yumurtalıklar hormonlu iğne tedavileri ile uyarılarak yumurta sayısı artırıldıktan sonra ultrasonografi yardımı ile yumurtalar toplanır. Tedavi adetin 2-3’üncü günü başlar ve yaklaşık 12-15 gün sürer. Tüp Bebek Merkezi Laboratuarında “kriyoprotektan” denilen koruyucu maddeler ile vitrifikasyon adı verilen özel bir yöntem kullanılarak -196 derecede yumurtalar dondurularak azot tanklarında uzun yıllar saklanır.

5.Kanser gibi ciddi hastalıklarda yumurta dondurma işlemi yapılabilmekte midir?

Kanser teşhisi konması sonrasında kişinin üreme hücreleri için zararlı olan radyoterapi ve/veya kemoterapi alacak olması veya üreme fonksiyonlarının kaybedilmesine yol açacak kanser cerrahisi geçirilecek olması nedeni ile yumurtaları dondurulabilir.

6.Dondurma işleminden sonra yumurtalar kaç yıl bekleyebilir?

Sağlık Bakanlığının 2014 yılında yenilediği Üreme Tıbbi Yönetmeliğine göre dondurulmuş yumurtalar merkezlerde en fazla beş yıl süreyle saklanır. Kişi, 5 senenin sonunda kendi isteğiyle saklama süresini daha uzun sürelere uzatmak isterse Bakanlık izni ile bu süre uzatılabilir.

7.Yumurta dondurmada başarı oranı nasıldır?

Kız çocukları tüm yaşamları boyunca kullanacakları belli sayıda yumurtaları ile birlikte doğarlar, yeni yumurta yapımı olmazken yumurta sayıları yıllar içinde giderek azalır. Anne karnında beş aylık bebek iken yumurtalıklarında 6-7 milyon yumurta hücresi bulunur. Yumurta hücrelerinin fizyolojik olarak doğal yıkıma uğraması ile doğumda yanlızca 1-2 milyon yumurta hücresi kalır. Doğumdan sonra bu hızlı yumurta hücresi kaybı yavaşlar, ilk adet dönemine gelindiğinde 300- 400 bin yumurta hücresi vardır. Üreme çağı dönemi süresince ayda bir kez olmak üzere yaklaşık 400 adet kadar yumurtlama gerçekleşir. Üreme dönemi boyunca yumurta hücresi sayısında azalma sabittir, ortalama ayda 1000 yumurta hücresi kaybolur ancak 37 yaşından sonra kayıp hızı artar.

Yumurta hücrelerinin sayısı 25 000 in altına indiğinde azalma yaklaşık 1000 yumurta hücresi sayısına ulaşılıncaya kadar hızlanır ve menopoz bulguları ortaya çıkmaya başlar. Yumurtlama olmasına karşın yıkıma uğrayan yumurta hücrelerinin sayısının daha fazla olması sonucu menopoza yakın dönemde hızlı kayıp ile yumurta sayısı dramatik olarak azalır. Menopoz döneminde yumurta hücresi sayısı 1000’in altına inmiştir. Menopozdan 13 yıl önce adetler düzenli devam ederken yumurtalıkların doğurganlığın hızla azalmasını gösteren işaretleri verdiği tahmin edilmektedir.

Gebe kalabilme şansı en fazla 25 yaş civarlarındadır. Gebe kalabilme oranları 30’lu yaşlara doğru giderek azalır, 35 yaşından sonra ise çok belirgin ve anlamlı bir fark oluşacak şekilde düşer. 40’lı yaşlarda daha da düşerken kadın 45 yaşına ulaştığında gebe kalabilmesi nerede ise imkansız hale gelir. Aslında adet görüyordur ama adet görmek gebe kalabileceğini göstermez çünkü bu yaşlarda adet döngülerinde yumurtlama yoktur.

“Over reservi” kadının bulunduğu yaşta yumurtalıklarındaki yumurta sayısını ifade ederken “over yaşlanması” yumurtalıkların ilerleyen yaşla birlikte yumurta sayısı ve yumurta kalitesinin azalmasını tanımlamak için kullanılmaktadır. Yaşa bağlı over rezervinde azalma beklenen fizyolojik bir durum iken genç yaşlarda over reservinin azalması bazı risk faktörleri sonucunda ortaya çıkar. Yumurta dondurmanın başarısı elde edilecek yumurta sayısı ve kalitesine bağlı olduğu için yaş faktörü çok önemlidir. Yaş ilerledikçe başarı oranı düşmektedir.

Yumurta dondurma işlemi başarılı ve güvenilir bir uygulama olmakla birlikte otuzların başında, yakın gelecekte gebelik planı/şansı olmayan kadınlar için idealdir. İleri yaş kadınlar düşük şans konusunda bilgilendirilmelidir. Farkındalığı arttırma ve bilgilendirme kampanyaları genç yaş kadınları hedef almalı ve çocuksuz kalma riskine karşı bir garanti elde edildiği kanısı oluşturulmamalıdır.

8.Yumurta dondurma işleminin avantajları ve dezavantajları nedir?

Yumurta dondurma işleminin avantajları; Çocuk sahibi olmanın önündeki engellerin başında, kadınlarda yaşla birlikte azalan yumurtalık rezervi ve yumurta kalitesinin düşmesi gelmektedir. Yumurta dondurma işlemi henüz evlilik için uygun şartları sağlayamamış kadınların doğurganlıklarını koruyabilmeleri için bir fırsattır. Kanser tedavileri veya yumurtalıklara zarar verebilecek cerrahi tedavilerden önce yumurtalar dondurularak bu hastalar çocuk sahibi olabilme şansı elde edebilmektedirler.

Yumurta dondurma işleminin desavantajları; Yumurta dondurma işleminde daha başarılı sonuçlar elde edebilmek için, her ay üretilen tek yumurta değil, daha fazla yumurtanın dondurulması planlanır. Genellikle istenen rakam 8-10 yumurtadır. Bu nedenle yumurta dondurma öncesi hormonlar ile yumurtalıklar uyarılır, bu tedavi zaman ve maliyet gerektirir. Yumurtalık reservi az kadınlarda ise bu sayıya ulaşabilmek için birkaç kez tüm yumurta dondurma işlemlerini tekrarlamak gerekir.

9.Yumurta dondurma işlemi nerede yaptırılmalı ve yaptırılacak sağlık merkezlerinde nelere dikkat edilmelidir?

Yumurta dondurma işlemlerini Tüp Bebek Uzmanı yapar. Güvenilir ve alt yapısı sağlam bir laboratuarı olan Tüp Bebek Merkezi seçimi önemli olmakla birlikte yumurtalıkların reservinin azalması nedeni ile az sayıda yumurtları olan veya kanser gibi ciddi tedaviler alacak hastaların yumurtalıklarını en iyi şekilde uyarıp yeterli sayı ve kalitede yumurtayı toplayarak laboratuara teslim edebilecek hekimin de deneyim ve güvenirliğine dikkat edilmelidir.

Embriyo dondurma

10.Embriyo dondurma nedir?

Tüp Bebek tedavilerinde amaç iyi gelişen sağlıklı 1 veya 2 embriyonun rahim içine transfer edilmesi ve kalan sağlıklı embriyoların dondurularak saklanmasıdır. Tüp bebek tedavisinde çoğul gebelik riskini en aza indirmek için Sağlık Bakanlığının Üreme Tıbbi Yönetmeliğine göre 35 yaş altında 1, 35 yaş üstünde 2 embryo transfer edilmektedir. Tüp bebek tedavisi sırasında elde edilen fazla embriyoların dondurulması hastaya hem ekonomik hem de psikolojik bir avantaj sağlamaktadır. Dondurulan embriyolar transfer edileceği zaman hormonlarla yumurtalıkları uyaran iğne tedavilerine, yumurta toplam işlemine gerek kalmamaktadır. Embriyo dondurma tüp bebek uygulamalarında başarı şansını arttıran bir işlem olarak da değerlendirilebilir.

Embryo dondurma işlemi Preimplantasyon genetik tanı yapılacak hastalarda, Overyen hiper stimülasyon sendromu (OHSS) riski olan vakalarda, tüp bebek tedavisi sırasında elde edilen fazla sayıda iyi kalitede embriyoların varlığında veya embriyo transferi yapılmasını engelleyen cerrahi girişim, tıbbi hastalıklar veya hormonal tedavi gerektiren durumlarda yapılmaktadır.

11.Embriyo ve yumurta dondurma işlemleri arasındaki farklar nelerdir?

Yumurta ve embryo dondurma işlemlerinde yumurtalıklar hormonal iğneler ile uyarılarak ultrason eşiğinde yumurtalar toplanır. Buraya kadar yapılan tıbbi tedaviler ve süreçler aynıdır. Bundan sonra fark yumurta dondurmada direk olarak yumurtalar dondurulurken embryo dondurma işleminde sperm ile döllenme sağlandıktan sonra oluşan ilk insan hücreleri yani embryoların bölünmeleri izlenerek 2-6. Günler arasında içlerinden sağlam ve iyi kaliteli olanları seçilerek dondurulur. Sperm gerektiği için embryo dondurma evli olmayan bekar kadınlara uygulanamaz.

12.Embriyo dondurma işlemi nasıl yapılmaktadır?

Embriyo dondurulması, embriyoların koruyucu kültür solüsyonları (krioprotektanlar) içerisinde dengelendikten sonra özel bir alet ile kademeli olarak soğutularak dondurulması ve sıvı nitrojen (-196 C) içerisinde depolanması işlemlerini içerir. Hücre dondurmasında iki temel teknik tanımlanmıştır. Bunlar, insan hücrelerinde ilk uygulanmaya başlayan teknik olan yavaş kontrollü dondurma yöntemi ve daha yeni bir teknik olan vitrifikasyon yöntemidir. Yavaş kontrollü yöntemin yerini son yıllarda vitrifikasyon tekniği almıştır. Vitrifikasyon yöntemi ile dondurulan embryolarda çözülme sonrası canlılık oranı, embryonun devam etme ve gebelik oranları daha yüksektir.

13.Dondurulan embriyolar kaç yıl bekleyebilir?

30 Eylül 2014 te yenilenen Üreme Tıbbı Yönetmeliği’ne göre Tüp Bebek tedavisi sırasında fazla embriyo elde edilmesi durumunda eşlerden her ikisinin rızası alınarak embriyolar dondurulmak suretiyle saklanır. Saklama süresinin bir yılı aşması halinde her yıl embriyonun saklanması için çiftler mutlaka başvuruda bulunarak taleplerinin devam ettiğini ifade eden imzalı dilekçe vermelidir. Eşlerin birlikte talebi, eşlerden birinin ölümü veya boşanmanın hükmen sabit olması halinde ya da belirlenen süre son bulduğunda saklanan embriyolar müdürlükte kurulacak komisyon tarafından tutanak altına alınarak imha edilir.

14.Embriyo dondurmanın başarı oranı nedir?

Dondurulma işlemi sırasında dondurulacak embryoların kalitesi çok önemlidir. En iyi kalitede embriyolar dondurma işleminden en az zarar göreceğinden dolayı dondurulmuş embriyo sonrası canlılık oranı %75-90 iken kötü kalitedeki embriyoların dondurulması durumunda yaşama olasılıkları çok düşüktür (%20-25). Bu nedenle sadece iyi kalitede embriyolar dondurulur.

Tüm dünyadaki sonuçlara bakıldığında dondurulmuş embriyo transferi sonrası gebelik oranları %25-50 arasında değişmektedir. Bu oranlar klinik ve laboratuvar işlemlerine, hastanın yaşına, kısırlık nedenine, çözülen embriyo başına canlılık oranına göre değişkenlik göstermektedir.

15.Tüp bebek sürecinde embriyo dondurma uygulanarak ikinci hamilelik sağlanabilir mi?

Tüp bebek denemesinde transfer sonrası gebelik elde edilememesi, gebelik elde edilip düşükle sonlanması veya doğumla sonlanan bir gebelikten sonra çiftin tekrar bir bebek dünyaya getirmeye karar vermesi durumunda, daha önce kendi sperm ve yumurta hücrelerinin döllenmesi ile elde edilen ve dondurulan embriyoları çözülüp kadın rahmine yerleştirilerek gebelik sağlanabilir. Bu yöntemle kadına uzun süren hormon ilaçlarının verilmesi engellendiği gibi tüp bebek işlemindeki gerekli birçok aşama atlanacağı için maliyet bakımından da çiftlere kolaylık sağlamaktadır.

16.Dondurulmuş embriyolar bebeğin sağlığını etkiler mi?

Bazı bilimsel çalışmalar dondurulmuş embriyo transferi yapılan hastalarda gebe kaldıktan sonra düşük yapma, erken doğum, düşük doğum ağırlıklı bebek doğurma, gebelik sırasında veya doğumda bebek ölümü, plasenta previa (plasentanın aşağı yerleşimli olması), plasenta dekolmanı (plasentanın bebeğin doğumundan önce ayrılması), doğum öncesi kanama risklerinin, taze embriyo transferi ile hamile kalan kadınlara oranla daha düşük olduğunu göstermektedir. Buna karşın plasenta akreta (plasentanın rahim duvarına gömülü olması), iri bebek doğurma (4500 gr üzeri) ve sezaryen oranlarında artma söz konusudur. Dondurulmuş embriyo transferi yapılan hastalar ile taze embriyo transferi ile hamile kalan kadınlar karşılaştırıldıklarında embryoların rahim duvarına tutunma oranları, dış gebelik, preeklaampsi (gebelik toksikozu), çok düşük doğum ağırlığı (<1500 gr), çok erken doğum (<32 hafta), yenidoğan yoğun bakım ünitesine kabul ve doğumsal sakatlıklar oranları arasında fark olmadığı tespit edilmiştir.

**Prof. Dr. Nilgün Turhan
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı

Web sitesi: http://www.nilgunturhan.com.tr/
Facebook: facebook/drnilgunturhan/
Instagram: instagram/drnilgunturhan/**